Με την ολοκλήρωση της Εθνικής Πινακοθήκης προ των πυλών, η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα ύστερα από σχεδόν τριάντα χρόνια στο τιμόνι του σημαντικότερου μουσείου της χώρας πρόκειται να παραδώσει ένα magnum opus στο ελληνικό κοινό.
Η επέκταση που ξεκίνησε επισήμως το 2008 αποτελεί έργο ζωής της καθηγήτριας Ιστορίας της τέχνης και θα αλλάξει ριζικά την Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (ΕΠΜΑΣ), σύμφωνα με την πλήρη ονομασία της.
Η νέα Πινακοθήκη θα εγκαινιαστεί στις 25 Μαρτίου 2021. «Αποτελεί ευχή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και εμείς δουλεύουμε για να γίνει πραγματικότητα», δηλώνει η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα. «Θα είναι μια διπλά ιστορική στιγμή», συμπληρώνει.
Σε πρώτη φάση θα παρουσιαστούν χίλια έργα ζωγραφικής «τα μισά δεν τα έχουμε ποτέ εκθέσει». Στη συνέχεια ετοιμάζει για τον Σεπτέμβριο μεγάλη έκθεση που προέρχεται από το Λούβρο στο Παρίσι με τίτλο Η τέχνη του πορτρέτου στο Μουσείο του Λούβρου, από την προϊστορία έως τα μέσα του 19ου αιώνα.
Τα χρόνια της κατασκευής της Πινακοθήκης λοιπόν η διευθύντρια μόνο άεργη δεν μοιάζει.
«Παράλληλα συμμετέχουμε και συν-διοργανώνουμε με το Λούβρο την έκθεση Παρίσι- Αθήνα, που θα πραγματοποιηθεί στο Λούβρο», Απρίλιο με Αύγουστο του ίδιου έτους. «Έχουμε πράγματι πολλή δουλειά!».
Κλείνουν οι βασικές πληγές
Παρότι βασισμένο σε πρωτοποριακό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, το αρχικό κτίριο (που αποπερατώθηκε το 1976) δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στο ανανεωμένο ενδιαφέρον και την αυξανόμενη ζήτηση του κοινού που προκαλούσε η απαράμιλλη εκθεσιακή και εκπαιδευτική δραστηριότητα της νεαρής οραματίστριας που το διεύθυνε.
Δεν υπήρχε πωλητήριο, αμφιθέατρο, χώρος για παιδικά προγράμματα ούτε εστιατόριο για επιπλέον έσοδα, η βιβλιοθήκη και οι υπάλληλοι ασφυκτιούσαν.
«Το βασικό θέμα που μας απασχολούσε πάντα, εμένα καθώς και τους συνεργάτες μου, εστιαζόταν στην ανεπάρκεια του παλαιού κτιρίου και τα συνεχή προβλήματα που παρουσίαζε» επισημαίνει σήμερα. «Ευτυχώς με την επέκταση, που ολοκληρώνεται σύντομα, αυτό το πρόβλημα έχει λυθεί. Οι ελλείψεις στο προσωπικό, η χρηματοδότηση, που συχνά κάλυπτε μόνο τις ανελαστικές δαπάνες, η συνεχής αγωνία μου να εξασφαλίσω χορηγίες για τις εκθέσεις και τις παράλληλες δράσεις, χωρίς τις οποίες ένα μουσείο δεν μπορεί να διατηρήσει το κοινό του, αποτελούσαν μόνιμα προβλήματα του Μουσείου. Ελπίζουμε ότι κάποια από αυτά θα λυθούν με τη νέα στέγη του».
Με την επέκταση προστίθενται 11.040 τ.μ στο υφιστάμενο κτίριο των 9.720 τετραγωνικών μέτρων με αποτέλεσμα να υπερδιπλασιάζονται οι λειτουργικές αίθουσες για να φιλοξενήσουν ό,τι απουσίαζε και πολλά ακόμη (λόγου χάρη αμφιθέατρο 450 θέσεων) Αυτό πραγματοποιείται με εκσκαφή εις βάθος η οποία προσθέτει δύο ορόφους και με την προσθήκη ενός ορόφου στο β’ κτίριο, στο πίσω και μεγαλύτερο κομμάτι.
Ύστερα από αντίστοιχη δωρεά δέκα πέντε εκατομμυρίων ευρώ, το κτίριο Β θα μετονομαστεί σε πτέρυγα Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Πινακοθήκης και θα φιλοξενεί τη μόνιμη συλλογή ζωγραφικής.
Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στα σαράντα πέντε εκατομμύρια ευρώ εκ των οποίων τα τριάντα δύο καλύπτονται από το ΕΣΠΑ και από το ΥΠ.ΠΟ.Τ. Προσφέρεται ήδη η δυνατότητα επίσκεψης στη μεγάλη είσοδο του κτιρίου που κατά τα λοιπά παραμένει υπό ανακαίνιση.
Αποδεικνύοντας το πρωτοποριακό της πνεύμα, κατά τη διάρκεια του έτους Δομήνικου Θεοτοκόπουλου το 2015, περιέφραξε το εργοτάξιο της επέκτασης με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση και την υποστήριξη της Μυτιληναίος ΑΕ. Έτσι δημιούργησε ζωντανό μουσείο εβδομήντα μέτρων και ύψους 2,60 μ. που απεικονίζει τα ωραιότερα και σημαντικότερα έργα του Γκρέκο: από το Εσπόλιο και την Ταφή του κόμη Οργκάθ ως τον Ευαγγελισμό, την Ανάσταση και την Άμωμη σύλληψη.
Το απόγειο της δράσης της
«Οφείλω να ομολογήσω ότι μετράω πολλές ωραίες και συγκινητικές στιγμές σε μια τόσο μακρά διαδρομή», εξηγεί η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα που διανύει σήμερα τον εικοστό όγδοο χρόνο της στο τιμόνι του σημαντικότερου μουσείου ελληνικής ζωγραφικής της χώρας.
«Νομίζω πως οι κορυφαίες στιγμές ήταν όταν έβλεπα τον κόσμο, τους νέους, ώριμους και μεγαλύτερους, σχεδόν αποκλειστικά Έλληνες, που αντιπροσώπευαν όλες τις κοινωνικές τάξεις, να περιζώνουν το κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης, περιμένοντας υπομονετικά την σειρά τους για να δουν τις μεγάλες εκθέσεις, που είχαμε οργανώσει. Η πρώτη έκρηξη έγινε τον χειμώνα του 1992-93 με τη μεγάλη έκθεση Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν, που ξεπέρασε τους 600.000 επισκέπτες σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ. Το γεγονός έγινε πρωτοσέλιδο με τίτλους όπως “Ξυπνούμε”. Ακολούθησαν και άλλες μεγάλες επιτυχίες όπως η έκθεση του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Πάνω από 600.000 Έλληνες επισκέφτηκαν την Πινακοθήκη από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να δουν και να “προσκυνήσουν” τον δικό τους Γκρέκο.
Ανάμεσα σε αυτές τις μεγάλες στιγμές, ξεχωρίζουν και οι πιο μικρές στιγμές προσωπικής συγκίνησης και δικαίωσης: «Ένα απόγευμα έφτασε μια ομάδα από νησιώτες, που είχαν ταξιδέψει στην Αθήνα ειδικά για την έκθεση του Θεοτοκόπουλου. Εκείνη τη μέρα το μουσείο έκλεινε κατ’ εξαίρεση νωρίτερα λόγω ειδικής εκδήλωσης. Άφησα την εκδήλωση, ζήτησα να ανοίξουμε το Μουσείο ειδικά για το συγκεκριμένο γκρουπ και τους ξενάγησα στην έκθεση. Δεν μπορώ να σας πω πόσο συγκινήθηκαν και πόση χαρά μου έδωσαν».
Crowdfunding
Οι επιτυχίες συνεχίστηκαν και ο κόσμος συνέρρεε με κάθε αφορμή στην Εθνική Πινακοθήκη που ειδικά τη γόνιμη δεκαετία του 1990, προσέφερε στους χορτάτους Αθηναίους την απόλυτη πνευματική ανάταση. «Το κοινό διαθέτει αλάνθαστο ένστικτο», συμπληρώνει εκείνη. «Σε εμπιστεύεται αν δεν διαψεύσεις τις προσδοκίες του. Ελπίζω ότι το ίδιο κοινό ανυπομονεί να ξαναβρεί έναν οικείο χώρο του στη νέα λαμπρή Εθνική Πινακοθήκη».
Πολύ πριν την έναρξη του διαγωνισμού για την επέκταση του κτιρίου είχε πραγματοποιήσει πρώιμη εκστρατεία ανεύρεσης πόρων και πάλι με ιδιαίτερη απόδοση. Αφορούσε τη μεγάλη καμπάνια για την αγορά του Αγίου Πέτρου του Ελ Γκρέκο: «Δοκίμασα πολλές στιγμές συγκίνησης», θυμάται σήμερα η περίφημη διευθύντρια.
«Με πλησίαζαν μικρά παιδιά παρέα με τους γονείς τους για να μου προσφέρουν το περιεχόμενο του κουμπαρά τους ώστε να συμβάλλουν στην αγορά του έργου. Άλλη φορά συνάντησα μια ηλικιωμένη κυρία η οποία κατέθεσε ολόκληρο το εφάπαξ της για τον ίδιο σκοπό. Μεγάλη συγκίνηση παρομοίως δοκίμασα όταν το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και ιδιαίτερα ο πρόεδρος Ανδρέας Δρακόπουλος ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου να εξασφαλίσει μεγάλη δωρεά για την επέκταση του παλαιού κτιρίου της Εθνικής Πινακοθήκης, που σύντομα ολοκληρώνεται», σπεύδει να συμπληρώσει με ευγνωμοσύνη.
Λόγω της προσωπικής της ακτινοβολίας, η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα αποτελεί per se πόλο έλξης δωρεών για το κολοσσιαίο αυτό εθνικό κεφάλαιο που κλήθηκε να διευθύνει. Κάπως έτσι η Πινακοθήκη απέκτησε το 2004 ακόμη ένα σημαντικό παράρτημα στο Ναύπλιο με έργα από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων (Βρυζάκη, Μαργαρίτη, Τσόκο, Γύζη, Νικ. Λύτρα inter alia), τόσο επίκαιρο σήμερα, διακόσια χρόνια μετά.
«Η δημιουργία ενός παραρτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο, ένα Μουσείο αφιερωμένο στην Ελληνική Επανάσταση του ’21, που επιπλέον στεγάζεται σε ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά κτίρια αυτής της ιστορικής πόλης» διευκρινίζει η ίδια «μου χάρισε μεγάλη ψυχική αγαλλίαση και ικανοποίηση. Η πραγμάτωση αυτού του Μουσείου ολοκληρώθηκε βέβαια με τις ενέργειες του προέδρου μας και πολίτη του Ναυπλίου Απόστολου Μπότσου. Εκείνος έπεισε τον δήμαρχο της πόλης να παραχωρήσει το ερειπωμένο κτίριο στην ΕΠΜΑΣ. Εκείνη την εποχή, ο αείμνηστος Στέλιος Παπαδημητρίου, τότε πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, ανταποκρίθηκε με χαρά στο αίτημά μας να αναλάβει την ανακαίνιση και τον εξοπλισμό του Μουσείου»
Εξάλλου και τα εγκαίνια της Εθνικής Γλυπτοθήκης στο Γουδί, «αποτελούσε δικό μου ουτοπικό όνειρο, το οποίο πραγματοποιήθηκε».
Αλλά η θαρραλέα κρητικιά καθηγήτρια και αρχαιολόγος δεν συνάντησε εξ αρχής έναν δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα, αλλά αντιμετώπισε αχαρτογράφητα νερά: «για πολλούς λόγους ήταν δύσκολες εκείνες οι ημέρες». Το κυριότερο ότι «ο αγαπημένος μου σύζυγος Δημήτρης Πλάκας ήταν βαριά άρρωστος και εγώ βρισκόμουν σε ένα εντελώς άγνωστο περιβάλλον. Χάρις στην βοήθεια και την καλή διάθεση του εξαιρετικού προσωπικού της Πινακοθήκης, δεν άργησα να προσαρμοστώ. Άλλωστε, σε όλη μου τη ζωή λειτούργησα και εξακολουθώ να λειτουργώ ως επιμελής μαθήτρια. Η Εθνική Πινακοθήκη υπήρξε για μένα ένα μεγάλο πανεπιστήμιο, ειδικά στα πρώτα μου βήματα».
Ένα πρόσωπο της Ιστορίας
Το όνομά της ταυτίζεται πλέον με την Εθνική Πινακοθήκη. Έγραψε ιστορία με το πιστό, σχολαστικό έργο της στην καθημερινότητα της ΕΠΜΑΣ, στη διεύθυνση του προσωπικού, στην εκπαίδευση των παίδων, με αποκορύφωμα την επέκταση, που έρχεται να επιστεγάσει την πορεία της.
«Λόγω και των σπουδών μου, είμαι άνθρωπος με ιστορική συνείδηση που παραμένει σε διαρκή εγρήγορση. Την ίδια στιγμή βιώνω μία μεγάλη στιγμή ή τουλάχιστον παρίσταμαι σε ένα ιστορικό γεγονός. Του έχω ήδη δώσει θέση στην ιστορία. Αλλά δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου ως πρόσωπο της Ιστορίας», απαντάει εκείνη.
«Και επειδή γνωρίζω ότι ο τόπος μας διαθέτει δυστυχώς βραχεία μνήμη, είμαι προετοιμασμένη και συμφιλιωμένη με την ιδέα της λήθης. Ό,τι κάνω μου δίνει μεγάλη χαρά και αποτελεί το αντίδωρό μου. Και την ευγνωμοσύνη μου για τη μεγάλη τύχη να έχω γεννηθεί σε αυτή την χώρα με αυτό το φως και αυτό τον πολιτισμό».
Επιπλέον αποδεικνύεται εξαιρετικά ανθεκτική σε αυτόν τον τόσο απαιτητικό ρόλο, ειδικά όταν το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αλλάζει διευθυντές και ψάχνει ακόμη το δρόμο του.
Πράγμα που κατά τη γνώμη της οφείλεται στο «ότι ποτέ δεν θεώρησα ότι έχω κάνει αρκετά, ποτέ δεν σταμάτησα να ονειρεύομαι “ρεαλιστικά”. Γιατί το σύνθημά μου παραμένει πάντα το σύνθημα του Μάη του΄68: “Να είστε ρεαλιστές, να κυνηγάτε το ανέφικτο”. Η ρεαλιστική ουτοπία βρίσκεται πίσω από όλα όσα έχω καταφέρει να πραγματοποιήσω, ξεκινώντας από την ίδια τη ζωή μου. Να μην ξεχνάτε ότι είμαι η κόρη του σιδηρουργού Νικόλαου Λαμπράκη από ένα μικρό χωριό της Κρήτης».
Και έτσι «αυτή είναι και η συμβουλή που δίνω πάντα στους νέους: Μην προδίδετε τα όνειρά σας, μη συμβιβάζεστε και κυρίως ακολουθείστε την κλίση σας, αυτό που θα σας κάνει ευτυχισμένους».
Ένα οικουμενικό μουσείο, το σπίτι της
Στην παλιά Πινακοθήκη, έβρισκε καταφύγιο σε διάφορες αγαπημένες γωνιές. «Από τη ζωγραφική του 19ου αιώνα ξεχωρίζω και αγαπώ συγκεκριμένα έργα. Ανεβαίνοντας στον δεύτερο όροφο στην παλιά Πινακοθήκη, όπως πλέον μπορώ να την αποκαλώ, η αίθουσα σε πλημμύριζε με φως. Την ενότητα των πρώιμων Ελλήνων Μοντερνιστών την είχα ονομάσει Φως και χρώμα ελληνικό. Αυτό το ευχάριστο ξάφνιασμα βίωνα ξανά και ξανά, κάθε φορά. Να περπατάς, να συμβιώνεις τόσα χρόνια με την ελληνική ζωγραφική συνιστά μια μοναδική εμπειρία. Η Εθνική Πινακοθήκη διαθέτει αριστουργήματα, που με κάνουν πάντα υπερήφανη για την υψηλή ποιότητα της νεότερης ελληνικής τέχνης».
Αλλά η ζωή της τελικά σχηματίζεται μέσα σε ένα ιδεατό, οικουμενικό μουσείο, όπως εκείνο που ονειρεύεται ο Αντρέ Μαλρό, άχρονο και χωρίς σύνορα.
«Όσο περνούν τα χρόνια επισκέπτομαι άλλα μουσεία, μικρά και μεγάλα, για να συναντήσω τα έργα που αγαπώ και τα οποία αισθάνομαι σαν συγγενείς μου. Και χαίρομαι όταν καταφέρνω να προσθέτω σε αυτή την “οικογένεια” μερικά καινούρια μέλη. Αποτελεί το δικό μου φανταστικό οικουμενικό μουσείο, που με κάνει να αισθάνομαι ως ο πλουσιότερος συλλέκτης του κόσμου».