Το 2020 διάφοροι εκθεσιακοί χώροι ανά τον κόσμο δίνουν το βήμα σε γυναίκες καλλιτέχνες απαντώντας ετεροχρονισμένα στο ερώτημα μελέτη της κορυφαίας τεχνοκριτικού Linda Nochlin «Γιατί δεν έχουμε σπουδαίες γυναίκες δημιουργούς;» (1971).
Η αναδρομική έκθεση της Αρτεμισίας Τζεντιλέσι (Artemisia Gentileschi) στην ιστορική πινακοθήκη του Λονδίνου National Portrait Gallery, φέρει οπωσδήποτε συμβολικό βάρος: η αναγεννησιακή ζωγράφος υπήρξε θύμα βιασμού γεγονός που την ώθησε σε έναν πρώιμο φεμινισμό τύπου #metoo ο οποίος εκδηλώθηκε στο αξιοσημείωτο έργο της.
Στην πινακοθήκη συγκεντρώνονται τριάντα πέντε έργα της που βρέθηκαν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές από όλον τον κόσμο. Η έκθεση καλύπτει έτσι ολόκληρη την πλούσια (εκφραστικά και παραγωγικά) πορεία σαράντα ετών. Με αποκορύφωμα την ψήφιση της Gentileschi στην Ακαδημία τεχνών Accademia delle Arti del segno της Φλωρεντίας.
Παράλληλα, η μεγάλη αναδρομική που διοργανώνει η Royal Academy of Arts (ακαδημία τεχνών) του Λονδίνου για το έργο της Angelica Kaufmann (1741–1807), επίσης βγάζει από την αφάνεια ένα χαρισματικό κορίτσι που εξελίχθηκε στην πιο φημισμένη πορτρετίστα της εποχής της.Η Κάουφμαν αποκαλούσε τον εαυτό της ζωγράφο ιστορικών θεμάτων υπηρετώντας μεγάλους μαικήνες στη Μεγάλη Βρετανία και την ηπειρωτική Ευρώπη, με τη Μεγάλη Αικατερίνη να ξεχωρίζει ως διασημότερη πατρόνας της.
Η ζωή της χαρακτηρίστηκε από μια ασυνήθιστη για την εποχή κινητικότητα που τη βοήθησε ίσως να επιβληθεί στον ανδροκρατούμενο χώρο της ευρωπαϊκής τέχνης: γεννήθηκε στην Ελβετία το 1741 και μετοίκησε στο Λονδίνο το 1766 όπου πρώτα αναγνωρίστηκε το ιδιάζων ταλέντο της (εξάλλου υπήρξε ιδρύτρια της Βρετανικής Ακαδημίας Τεχνών). Στη Ρώμη μετοίκησε το 1782 και το εργαστήριό της λειτούργησε ως φυτώριο πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής.
Η στροφή προς μία πιο ισορροπημένη παρουσίαση της καλλιτεχνικής παραγωγής επισφραγίζεται αναντίρρητα από το εμβληματικό Metropolitan Museum (ελληνιστί Μητροπολιτικό μουσείο τέχνης) στη Νέα Υόρκη που εκθέτει το έργο της Wangeshi Mutu -Αμερικάνα με καταγωγή από την Κένυα.
Όταν την προσέγγισε το μουσείο πριν ένα χρόνο, βρισκόταν σε φάση που ζωγράφιζε μανιωδώς στα κιτάπια της τις Καρυάτιδες και παρόμοιες γυναικείες φιγούρες από την παράδοση της Αφρικής οι οποίες κουβαλούν καρτερικά στους ώμους και το κεφάλι τους διάφορα βάρη.
«Αναλογιζόμουν πώς θα μπορούσα να ενδυναμώσω αυτές τις γυναίκες», εξήγησε η Μutu στους Times της Νέας Υόρκης. «Μοιάζουν ισχυρές βέβαια αλλά στην πραγματικότητα προσπαθούν αγόγγυστα να σταθούν στο βάρος των πραγμάτων που έχουν δημιουργήσει οι άνδρες. Και έτσι σκέφτηκα, ωραία ας τις απελευθερώσουμε από αυτό».
Παρότι απομακρύνεται το ενδεχόμενο ο Donald Trump να αντιμετωπίσει μία γυναίκα ως υποψήφια για την προεδρία των ΗΠΑ το 2020, ο κόσμος της τέχνης στην αντίπερα όχθη συντονισμένα ενισχύει τις προσπάθειές του να δώσει βήμα στις γυναίκες του καλλιτεχνικόυ κόσμου κατά τη διάρκεια της επικείμενης εκλογικής περιόδου.
Η πρωτοβουλία η οποία εξαπλώθηκε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας ανήκει στην επιμελήτρια του μουσείου τέχνης στο Μπέρκλεϊ (Berkeley Art Museum and Pacific Film Archive, BAMPFA) Apsara DiQuinzio.
Κερδίζοντας 50.000 δολάρια επιδότηση από το Ίδρυμα Warhol κατάφερε να ιδρύσει την Ένωση φεμινιστικής τέχνης (Feminist Art Coalition, FAC, https://feministartcoalition.org/), μία απόπειρα εθνικής εμβέλειας να προβληθεί το καλλιτεχνικό έργο γυναικών σε σημαντικούς εκθεσιακούς χώρους.
«Στείλαμε μαζικά μέιλ σε όλους όσους γνωρίζαμε και οργανώσαμε ποικίλες διασκέψεις ώστε να δημιουργηθεί μία δια στόματος δημοκρατική διαδικασία επέκτασης του μηνύματός μας», εξήγησε η DiQuinzio στο διαδικτυακό artnet.
Έως το τέλος του έτους περίπου πενήντα μουσεία στην Αμερική (και ολοένα αυξάνονται), θα παρουσιάσουν τις γυναίκες της εικαστικής δημιουργίας: Από το ιστορικό μουσείο αμερικανικής τέχνης Whitney στη Νέα Υόρκη και το Brooklyn Museum στο Μπρούκλιν έως το Μουσείο σύγχρονης τέχνης του Λος Άντζελες, το περίφημο Menil Collection στο Χιούστον και το Seattle Art Museum στο Σιάτλ μεταξύ άλλων.
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται επί παραδείγματι η αναδρομική έκθεση στο έργο της Judy Chicago στο μουσείο de Young του Σαν Φραντσίσκο αγκαλιάζοντας όλο το φάσμα της παραγωγής της που ασχολείται με τη θνησιμότητα και την οικολογική καταστροφή.
Η πειραματική καλλιτέχνις εβραϊκής καταγωγής (Cohen το πατρώνυμό της και Gerowitz το συζυγικό της) αναζητώντας τρόπους να εμφιλοχωρήσει στον ανδροκρατούμενο καλλιτεχνικό κόσμο του Λος Άντζελες και να μεταβάλει το πεπρωμένο της, αναγκάστηκε να αλλάξει όνομα.
Η DiQuinzio οργανώνει την ομαδική έκθεση New Time: Art and Feminisms in the 21st Century στο μουσείο του Μπέρκλεϊ BAMPFA. όπου θα παρουσιαστούν περισσότερα από εκατό έργα γυναικών από όλο τον κόσμο από το 2000 έως σήμερα.
Οι περισσότερες εκθέσεις πρόκειται να εγκαινιαστούν ως το φθινόπωρο του 2020, την ίδια περίοδο με τον εορτασμό των εκατό ετών από την τροπολογία του αμερικανικού συντάγματος που παραχώρησε την ψήφο στις γυναίκες, «μια απίστευτη σύμπτωση» όπως παρατηρεί και η ίδια.
Οι εκθέσεις γυναικών που κατακλύζουν τις αγγλοσαξονικές μητροπόλεις της σύγχρονης τέχνης, αποτελούν απόρροια μίας τάσης που σιγοβράζει τα τελευταία χρόνια μέσα στους κόλπους των εμπόρων και των επιμελητών.
Οι επαγγελματίες της τέχνης στην προσπάθειά τους να παραμείνουν ενεργοί, αναζητούν διαρκώς νέους τρόπους να τραβήξουν την προσοχή του κοινού, των συλλεκτών καθώς και της κριτικής.
Έτσι είτε αναμοχλεύουν άλλοτε παραγνωρισμένους καλλιτέχνες ή στρέφονται μονομερώς στις νέες αγορές και στον τρίτο κόσμο.
Το καλλιτεχνικό έργο από τις μειονότητες και εν γένει τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (πέρα από τους πλέον ευνοημένους ομοφυλόφιλους, οι ομοφυλόφιλες αφροαμερικάνες, οι διεμφυλικοί, οι άποροι) που αποτυπώνουν τα ζοφερά βιώματά τους, αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές στο νεανικό (με τα αριστερά φρονήματα), πολιτικά ορθό και old money συλλεκτικό κοινό.
Ωστόσο, μερίδιο της κριτικής αναρωτιέται επισταμένα εάν το φύλο μπορεί να αποτελεί το πρωταρχικό (ή το μοναδικό) αξιολογικό κριτήριο για το έργο ενός καλλιτέχνη. Η απάντησή τους παραμένει ηχηρά αρνητική. Το να επιλέγει κανείς ισότητα εις βάρος της ποιότητας, αποτελεί φρεναπάτη.
Η έκθεση στην National Portrait Gallery με τίτλο Pre-Raphaelite Sisters έκλεισε ως παταγώδης αποτυχία. Από την άλλη, η έκθεση της Joanne Mitchell (1925-1992) που διοργάνωσε στο Παρίσι το Ίδρυμα Fondation Louis Vuitton διόρθωσε μία αδικαιολόγητη αδιαφορία για την σπουδαιότερη ίσως ζωγράφο του 20ου αιώνα.
Και αναμένεται να φανεί πώς θα ανταποκριθεί το κοινό μέχρι να κλείσει η ημετέρα έκθεση της αμερικανίδας Lynda Benglis στο Κυκλαδικό Μουσείο που διοργανώνει το NEON.
Πολλές γκαλερί στο Λονδίνο πιάνουν το νήμα υποστήριξης στις γυναίκες που ξεκίνησε επισήμως στην Αμερική.
Αναμένεται κυρίως η παρουσίαση της Alina Szapocznikow στην ισχυρή γκαλερί Hauser & Wirth φέτος τον Φεβρουάριο. Την παρατήρησε το 2011 η Tate Modern αγοράζοντας από τη Friezeτο πρώτο έργο της. Επέζησε του ολοκαυτώματος και νίκησε τον καρκίνο, στην τέχνη αναζητά πάντα να εξυμνήσει το εφήμερο.
Το τοπίο παραμένει ανισοβαρές υπέρ των ανδρών. Την τελευταία δεκαετία από τις αγορές που πραγματοποίησαν περίπου είκοσι πέντε αμερικανικά μουσεία μόνο το 11% αναλογούσε σε έργα γυναικών σύμφωνα με στοιχεία του Artnet.
Υπέρ των ανδρών κλίνουν και οι δημοπρασίες αντανακλώντας έτσι τις προτιμήσεις των συλλεκτών: μόνο το 2% των πωλήσεων σε δημοπρασίες των τελευταίων δέκα χρόνων αναλογεί σε γυναίκες σύμφωνα με στοιχεία των FT.
Από τα ακριβότερα έργα όλων των εποχών, κανένα δεν υπογράφεται από γυναίκα. Για τη σαιζόν 2018-19, το Rabbit (Κουνέλι) του Jeff Koons άγγιξε τα ογδόντα τέσσερα εκατομμύρια ευρώ ενώ το παραμορφωμένο γυμνό Propped (1991) της Jenny Saville έπιασε στους Sotheby’s περίπου έντεκα εκατομμύρια ευρώ.
«Είμαι καλλιτέχνις, όχι γυναίκα καλλιτέχνις» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά η τόσο σημαντική Lee Krasner (1908-1984) της οποίας η πρώτη αναδρομική έκθεση στο Μπάρμπικαν του Λονδίνου (Barbican Art Gallery) μόλις έκλεισε. Και όσο ζούσε την αποκαλούσαν κυρία Jackson Pollock…
Πληροφορίες
Η έκθεση στο Κυκλαδικό μουσείο (Νεοφύτου Δούκα 4) Linda Benglis, In the Realm of the Senses θα διαρκέσει ως τις 15/03/2020 στο πλαίσιο της συνεργασίας με τον οργανισμό πολιτισμού και ανάπτυξης ΝΕΟΝ (Γενική είσοδος: €5. Ομαδικό (15 άτομα και πάνω): €5 το άτομο).
Η έκθεση Artemisia στην εθνική πινακοθήκη του Λονδίνου, National Portrait Gallery, πτέρυγα Sainsbury (4 Απριλίου ως 26 Ιουλίου 2020)
Η έκθεση Angelica Kaufmann στην Royal Academy of Arts (από 28 Ιουνίου έως 20 Σεπτεμβρίου), στην πτέρυγα Sackler (κόστος εισιτηρίου: 12 λίρες και για τους συνοδευόμενους από ενήλικα έφηβους έως 16 ετών δωρεάν).
Η ετήσια ανάθεση του Metropolitan Museum of Art για τη βιτρίνα του δόθηκε στην Wangeshi Mutu ως τις 12 Ιανουαρίου.