Το μνημειακών διαστάσεων γλυπτό με τίτλο Bag of Aspirations της Καλλιόπης Λεμού αποτελεί αντίγραφο ύψους εννέα μέτρων της θρυλικής τσάντας Μπίρκιν από τον οίκο Hermès. Μέχρι πρότινος δέσποζε στη διάσημη οδό Bond Street του Λονδίνου κλείνοντας το μάτι σε παρωχημένες ιδεοληψίες γυρω από τη γυναικεία υπόσταση.
Η ιστορία ανήκει πλέον στη σφαίρα του μύθου: Το 1984 σε πτήση από το Παρίσι στο Λονδίνο η αγγλίδα ηθοποιός Τζέιν Μπίρκιν (1978-2006) καθόταν δίπλα στον τότε πρόεδρο του γαλλικού κολοσσού Ζαν Λουί Ντουμά υπογραμμίζοντας με παράπονο ότι δεν βρίσκει τσάντα κατάλληλη για τις ανάγκες της ως νεαρή μητέρα. Έτσι γεννήθηκε η έμπνευση για το μοντέλο με το αυστηρό παραλληλόγραμμο σχήμα που φέρει το όνομά της.
Στην πιο απλή εκδοχή της μία Hermès Birkin αξίζει πάνω από δέκα χιλιάδες ευρώ ενώ φτάνει σε δημοπρασίες μεγάλων οίκων εξαψήφιους αριθμούς (πάνω από τριακόσιες χιλιάδες στους Christie’s στο Χονγκ Κονγκ το 2017). Για παράδειγμα, η σύμβουλος χρηματοπιστωτικών επενδύσεων στο Μανχάταν Αντονέλα Καρμπονάρο απέκτησε την gray Himalaya Μπίρκιν από δέρμα κροκόδιλου με χρυσό κούμπωμα και διακόσια κεντημένα διαμάντια σε τιμή ευκαιρίας εκατόν είκοσι χιλιάδες δολάρια.
Η Καλλιόπη Λεμού δεν γιγάντωσε τυχαία λοιπόν αυτή την εμβληματική τσάντα χειρός ως γλυπτό με τον χαρακτηρστικό τίτλο Bag of Aspirations (ελληνιστί Τσάντα των Προσδοκιών). Εξάλλου διαθέτει ίσως και η ίδια τις Hermès της.
Η επιβλητική ατσάλινη κατασκευή τοποθετήθηκε έξω από το διάσημο πολυκατάστημα Fenwick (Φενγουικ) στο νούμερο 63 του εμπορικού δρόμου Bond Street (στην καρδιά της καταναλωτικής κοινωνίας και της γυναικείας κοκεταρίας).
Η ελληνίδα κάτοικος του Λονδίνου επέκτεινε την αλληγορική γλυπτική σειρά με τίτλο Tools of Endearment (ή θωπευτικά εργαλεία σε πρόχειρη μετάφραση) παρουσιάζοντας δύο δημόσιες εγκαταστάσεις σε δύο (συγγενικές) διοργανώσεις: Πρώτον, την Bag of Aspirations (2019) που εγκαινιάστηκε στο Mayfair Art Weekend, το εικαστικό σαββατοκύριακο που διοργανώνουν ετησίως οι εμπορικοί χώροι του αρχοντικού Μέιφερ (συνοικία στο Λονδίνο) στο οποίο η ίδια συμμετείχε μέσω της γκαλερί Gazelli Art House που την εκπροσωπεί.
Δεύτερον, την πλεξίδα The Plait σε ύψος έξι μετρα από το έδαφος ως στον ουρανό η οποία παρουσιάστηκε στο τμήμα Sculpture Park (πάρκο των γλυπτών) στη λονδρέζικη φουάρ σύγχρονης τέχνης Frieze 2020, δηλαδή στο κυριότερο συλλογικό εικαστικό γεγονός της μητρόπολης (και ίσως το δεύτερο σε σημασία σε όλο τον κόσμο).
Αμφότερες οι κατασκευές από ατσάλι συμπληρώνουν θεματικά και υφολογικά προηγούμενες δημιουργίες της Λαιμού με τίτλο Bra και Corset δηλαδή στηθόδεσμος και κορσές αντιστοίχως, που προηγουμένως δέσποζαν στην πλατεία Golden Square του Λονδίνου. En masse, συμβάλλουν στην προσπάθεια της εβδομηντάχρονης σχεδόν δημιουργού να προκαλέσει δημόσιο διάλογο και να καταρρίψει στερεότυπα για το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία.
Η απομίμηση της Μπίρκιν τραβάει φυσικά περισσότερο τα βλέμματα. Οι φοβερές διαστάσεις του καπιταλιστικού συμβόλου εισβάλλουν και συγκρούονται με τις βαθύτερες αξίες του συλλογικού υποσυνείδητου όπως η αλληλεγγύη και η γνώση σε καιρούς σφοδρής οικονομικής και ανθρωπιστικής ύφεσης διεθνώς.
Ωστόσο, η μνημειακών διαστάσεων πλεξίδα συγκινεί ακόμη περισσότερο, έμπλεη συμβολισμών γύρω από τη γυναικεία ταυτότητα. Αλλά και λόγω του επίπονου τρόπου με τον οποίο κατασκευάστηκε θυμίζοντας την κοπιαστική και πολύχρονη αφοσίωση των κλασικών δασκάλων στα μεγάλα επιτεύγματα της ζωγραφικής τους.
Η σύλληψη και η δημιουργία της πλεξίδας ξεκίνησε πριν από δέκα οχτώ μήνες αλλά διακόπηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης απαγόρευσης κυκλοφορίας στο Λονδίνο την περασμένη άνοιξη για να ενεργοποιηθεί εκ νέου με γοργούς πλέον ρυθμούς ώστε να εξασφαλίσει συμμετοχή στη φθινοπωρινή Frieze.
Η ίδια παρατήρησε ότι επρόκειται για «δώρο Θεού που τελικά όλοι οι κόποι μου δεν πήγαν χαμένοι». Η κατασκευή στηρίχτηκε σε μακέτα κοτσίδας που δημιούργησε η Καλλιόπη από ψεύτικα μαλλιά για να φτάσει κοντά στα έξι μέτρα που οι τεχνήτες έπρεπε να δουλέψουν από μέσα προς τα έξω πλέκοντας και λυγίζοντας το ατσάλι για να δημιουργήσουν τις καμπύλες βάσει του μοντέλου της.
Πλούσιοι αλληγορικά συνειρμοί προκύπτουν από την εικόνα της πλεξίδας που οδεύει προς τον ουρανό: Την πορεία προς την ενηλικίωση (τα κορίτσια κόβουν τα μαλλιά τους όπως και η Λαιμού που χρόνια τώρα διατηρεί κοντά, «αγορίστικα» μαλλιά), την πορεία προς την επούλωση ίσως της τραυματισμένης ύπαρξης σε μία ραγδαία μεταβαλλόμενη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία όπου κυριαρχούν ακόμη αμφιλεγόμενα γυναικεία πρότυπα, την πορεία κάποτε προς την εξιλέωση.
Οι δύο διοργανώσεις έληξαν (η Bag of Aspirations «κατέβηκε» πριν από δύο ημέρες) αλλά η έκθεση Tales of a Journey στην γκαλερί Gizelli Art House που στήθηκε ως παράλληλη δράση με τη συμμετοχή της στη Frieze Sculpture Park 2020, αποτελεί σπάνια ευκαιρία για μία πρώτη αίσθηση της πορείας της Λεμού έως σήμερα (κυρίως την πλευρά της ως ζωγράφο).
Η Καλλιόπη Λεμού εργάζεται στο προσωπικό της εργαστήριο το οποίο βρίσκεται στον κήπο της μονοκατοικίας της στο Λονδίνο. Και αν την πόρτα ανοίγει ένας μπάτλερ, ο χώρος δημιουργίας της πάντως παραμένει εντελώς πνευματώδης, με τοίχους κρυμμένους πίσω από βιβλία.
Το προσωπικό οδοιπορικό της γλύπτριας και ζωγράφου εγκιβωτίζεται κατά κάποιο τρόπο στα εξόχως λυρικά και φιλοσοφικά έργα της: Διακρίνεται από τη σχάση ανάμεσα στην ιδιαίτερη πατρίδα της τη Χίο, τα παιδικά της χρόνια στην Αθήνα και από την άλλη το Λονδίνο όπου διαμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της με το σύζυγό της Χρήστο Λεμό και τα δύο τους παιδιά (γιο και κόρη). Τα μαθητικά χρόνια που εντυπώνονται περισσότερο στην ψυχή, η Καλλιόπη πέρασε στο Αρσάκειο, μεταξύ Ψυχικού και Κηφισιάς. Και η ίδια από χιώτικη ναυτιλιακή οικογένεια, παντρεύτηκε πολύ νέα τον διακεκριμένο εφοπλιστή και μετακόμισε μαζί του στο Λονδίνο.
Αλλά τα έργα της δεν αποτελούν αυτοβιογραφικές αλληγορίες. Περισσότερο εφορμούν από το υποκειμενικό βίωμα για να εξερευνήσουν τη συλλογική εμπειρία εγείροντας και εξυμνώντας ουμανιστικές αρχές με ποιητικό, μεταφορικό τρόπο και ορισμένες φορές ελεγειακή χροιά: Κυρίως την αδιαπραγμάτευτη αξία της ανθρώπινης ακεραιότητας και της πληγωμένης αξιοπρέπειας όπως συμπυκνώνεται στη διεθνή μεταναστευτική κρίση.
Τα κύματα των μεταναστών παραμένουν απρόσωπα, αλλά εκείνη δίνει προοπτική και πρόσωπο σε καθέναν από αυτούς τους ανθρώπους με έργα που εικονοποιούν το μύθο (έτσι όπως αποτυπώνει το ονειρικό ασυνείδητο) και τη σύγχρονη ιστορία. Υπαρξιακά ταξίδια στην απροσδιοριστία της ανθρώπινης συνθήκης.
Η διεθνής κοινότητα την παρατήρησε από την πρώτη μεγάλη ατομική της έκθεση το 2006 στο Παλαιό Ελαιουργείο στην Ελευσίνα με τίτλο Πορθμεία που μετά εξελίχθηκε στο Κύκλιο ταξίδι έξω από το Μουσείο Santral της Κωνσταντινούπολης: Εξαιρετικό το εύρημα οι βάρκες να κρέμονται «πληγωμένες και αδειανές» στον αέρα όπως οι ανθρώπινες ψυχές από το νήμα της ζωής.
Η έκθεση όμως μνημόνευε τη συνύπαρξη και την ελπίδα για μια νέα αρχή, όπως τότε ομολόγησε η ίδια Καλλιόπη Λεμού. «Θυμήθηκα τα δάκρυα των παππούδων μου όταν αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τη γη τους και να φτιάξουν το σπίτι τους αλλού, με όλες τις δυσκολίες που συνεπαγόταν αυτή η μετάβαση».
Η φήμη της απογειώθηκε με την ογκώδη εγκατάσταση At Crossroads, Στο σταυροδρόμι, ακριβώς μπροστά από την Πύλη του Βραδεμβούργου στη Γερμανία, συνδιοργάνωση με την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου ως συμμετοχή στις εκδηλώσεις για την εικοστή επέτειο της Πτώσης του Τείχους με θέμα τη λαθρομετανάστευση.
Υψηλού συμβολισμού ιστορική εγκατάσταση (κάλυψε επιφάνεια 180 τ.μ. με ύψος 14 μέτρα) από πραγματικές τουρκικές ψαρόβαρκες, Uğur (Τύχη), Umut (Ελπίδα), Aşkim (Αγάπη μου), Maviş (Θαλασσί) και Buket (Μπουκέτο). Είχαν πουληθεί σε λαθρέμπορους για να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά λαθρομεταναστών στην Ελλάδα.
«Έχω συναντήσει ομάδες από αυτούς τους ανθρώπους στους βράχους και στα νησάκια της πατρίδας μου και έχω έρθει αντιμέτωπη μαζί τους. Έρχονται κυριολεκτικά με την ψυχή στο στόμα, βρεγμένοι, πεινασμένοι», δήλωσε τότε η ίδια.
Το 2013 στη 13η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης παρουσίασε εγκατάσταση με επτά υποβλητικά γλυπτά και συμπληρωματικά βίντο υπό το χαρακτηριστικό τίτλο I Am I Between Worlds and Between Shadows (υπάρχει και αντίστοιχη έκθεση) υπογραμμίζοντας την αδυσώπητη επίθεση στη γυναικεία ακεραιότητα που κατακερματίζει το υποσυνείδητό τους και απειλεί τη συνεκτικότητα της σύγχρονης κοινωνίας.
Πληροφορίες
Η έκθεση Tales of a Journey παρουσιάζεται στην γκαλερί Gizelli Art House στο Λονδίνο
Έως τις 21 Νοεμβρίου 2020
Για περισσότερες πληροφορίες:
+44 207 491 8816