"Γιατί πιστεύουμε τα ψέματα;": Μπιλ Γκέιτς και Γιουβάλ Χαράρι αναζητούν τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα

To GatesNotes, το Blog του Μπιλ Γκέιτς στο πλαίσιο της σειράς των podcast που παρουσιάζει μαζί με την Ρασίντα Τζόουνς, κυκλοφόρησε το τρίτο επεισόδιo με το ερώτημα “Γιατί πιστεύουμε τα ψέματα;”.

Αφορμή για τη συζήτηση, είναι οι θεωρίες συνομωσίας που επικρατούν και πείθουν πολλούς ακόμη και αν βασίζονται σε ψέματα. “Όπως ο φόβος για το εμβόλιο για τον κορονοϊό ότι θα μας βάζει ένα τσιπ που θα ελέγχεται μέσω 5G”, είπε ο Μπιλ Γκέιτς. Για να βρουν την απάντηση, στην ανθρώπινη τάση, να πιστεύει εύκολα τα ψέματα, κάλεσαν τον Ισραηλινό ιστορικό Γιουβάλ Νόα Χαράρι, να φωτίσει την αλήθεια για την ανάγκη μας για το ψέμα.

Ο Iσραηλινός Ιστορικός Γιουβάλ Νόα Χαράρι έχει τεράστιο κοινό και φανατικούς αναγνώστες ενώ και το βιβλίο του Sapiens – Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου του (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια), παραμένει για εβδομάδες στη λίστα με τα πιο ευπώλητα βιβλία και στην Ελλάδα. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε το 2014 και μέσα σε τέσσερα χρόνια είχε συνολικά πουλήσει 12 εκατομμύρια αντίτυπα ενώ μεταφράστηκε σε 50 περίπου γλώσσες. Η εφημερίδα New York Times συμπεριέλαβε το βιβλίο αυτό στη λίστα με τα 10 περισσότερο ευπώλητα βιβλία και ταυτόχρονα, το βιβλίο εναλλασσόταν για 96 συναπτές εβδομάδες μεταξύ της πρώτης και της τρίτης θέσης των best seller της εφημερίδας Sundays Times.

Ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, έχει συμμετάσχει σε δημόσιες ομιλίες και συζητήσεις με πολιτικούς, ηθοποιούς και επιχειρηματίες όπως: Άνγκελα Μέρκελ, Εμανουέλ Μακρόν, Μαουρίσιο Μακρί, Νάταλι Πόρτμαν και Μάρκ Ζούκερμπεργκ, θέτοντας επί τάπητος τα μακρο-ιστορικά ερωτήματα στα οποία επικεντρώνεται η έρευνα του και γενικά είναι ο πιο δημοφιλής και σύγχρονος φιλόσοφος που έχει το χάρισμα να μπορεί να αποδίδει σε μια απλή κατανοητή γλώσσα τα πιο δύσκολα ή δυσνόητα θέματα.

Ο Harari, λοιπόν απαντώντας στο Big Questions του Μπιλ Γκέιτς και της Ρασίντα Τζόοτνς, συνέδεσε την ανάγκη για ψέμα με την ικανότητα της ανθρωπότητας να δημιουργεί μύθους και μυθοπλασίες που ήταν και αυτό που μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε κοινότητες. Και είπε μερικές αλήθειες για την αλήθεια και το ψέμα:

– “Οι άνθρωποι είναι τα μόνα πλάσματα στον κόσμο που πιστεύουν σε πράγματα που δεν βλέπουν όπως η θρησκεία, η κυβέρνηση, ο εθνικισμός, η φιλοσοφία, οι οργανισμοί και αυτή η ικανότητα μας βοηθά να δημιουργήσουμε κοινωνίες. Είναι σαν να βλέπουμε ένα συλλογικό όνειρο”.

– Αντίθετα, τόνισε, υπάρχει και η αλήθεια. “Αληθινά είναι τα ποτάμια, τα βουνά, ο άνθρωπος. Συχνά λέω ότι η μεγαλύτερη αλήθεια στον κόσμο είναι ο πόνος. Ο πόνος είναι αληθινός, και προκαλείται από αυτά που πιστεύουμε, που δεν είναι. Μπορεί να πιστεύουμε μια φανταστική ιστορία και να πάμε στον πόλεμο, όπως το αποτέλεσμα, τα θύματα, οι καταστροφές και ο πόνος θα είναι εντελώς αληθινά”.

– “Ψέμα είναι όταν ξέρεις ότι κάτι δεν είναι αλήθεια και το λες για να εξαπατήσεις. Φαντασία είναι όταν πιστεύεις και εσύ αυτό που ισχυρίζεσαι και διαδίδεις ακόμη και αν δεν είναι πραγματικό. Όμως ακόμη και για να λες ψέματα πρέπει να πείσεις τον άλλο, και τον πείθεις καλύτερα αν και ο ίδιος πιστεύεις αυτά που λες. Οπότε ακόμη κι αν ξεκινήσεις λέγοντας ψέματα συνειδητά για να εξαπατήσεις, συχνά, κάποια στιγμή στην πορεία πιστεύεις και εσύ αυτά τα ψέματα. Και είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις ποιο ψέμα λες στους άλλους και ποιο στον εαυτό σου”.

– Η επιστήμη μας φέρνει πιο κοντά στην αλήθεια, και γι αυτό σήμερα σε αυτήν την πανδημία ξέρουμε τι είναι που οφείλεται και πώς να προστατευτούμε. Σε άλλες ιστορικές εποχές, η έλλειψη επιστημονικής γνώσης, και πρόσβασης στην αλήθεια, έκανε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν μύθους για να εξηγήσουν την πανδημία, με αποτέλεσμα να αφανίζεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

– Ο κόσμος συχνά συγχέει την πληροφορία με την αλήθεια. Η πληροφορία δεν είναι αλήθεια. Και οι θεωρίες συνομωσίας είναι επίσης πληροφορία. Κάθε νέο εργαλείο για τη διάχυση της πληροφορίας είναι και ένα εργαλείο για τη διάχυση ψεμάτων, φαντασιών, και θεωριών συνομωσίας. Όταν ανακαλύφθηκε η τυπογραφία, το βιβλίο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις δεν ήταν κάποιο επιστημονικό σύγγραμμα, αλλά ο οδηγός για το κυνήγι μαγισσών. Το μεγαλύτερο κυνήγι μαγισσών έγινε τον 16ο και 17ο αιώνα, την ίδια εποχή των επιστημονικών ανακαλύψεων, και ενισχύθηκε από την διάδοση της τυπογραφίας. Τότε διαδόθηκαν μέσω των βιβλίων οι πιο απίστευτες θεωρίες, και ο κόσμος τις πίστευε γιατί τις έβλεπε γραμμένες σε ένα βιβλίο, τυπωμένες.

– Δύο διαφορετικές ανάγκες. Πρώτον να φτιάχνεις πράγματα και τότε χρειάζεσαι μόνο την αλήθεια για το πώς γίνονται τα πράγματα. Αν δεν ακολουθήσεις του κανόνες για να κατασκευάσεις κάτι, δεν θα μπορέσεις να το κάνεις. Δεύτερον πώς να εξουσιάζεις τους ανθρώπους. Η βάση της κοινωνίας είναι ο έλεγχος, η εξουσία των άλλων και δεν χρειάζεσαι την αλήθεια για να έχεις εξουσία, αλλά μόνο να κάνεις όλο τον κόσμο να πιστεύει το ίδιο πράγμα.

– Μερικές φορές η αλήθεια είναι δυσάρεστη, σύνθετη ή επίπονη. Επειδή τα μυαλά μας δεν μπορούν να κουραστούν, και δεν μας αρέσουν όσα είναι δύσκολα να τα καταλάβουμε δεν την προτιμάμε. Με τις θεωρίες συνομωσίας νιώθουμε έξυπνοι γιατί τις καταλάβαμε. Όμως οι θεωρίες συνομωσίας όσο ανόητες κι αν είναι αντικατοπτρίζουν το βαθύ και δικαιολογημένο φόβο της απώλειας ελέγχου.