Έξι αιώνες καλλιτεχνικής δημιουργίας από τον 15ο έως και τον 20ό περιλαμβάνει η περίφημη Συλλογή Αιμιλίου Βελιμέζη, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά ψηφιακά από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη μέσα από μία νέα ιστοσελίδα.
Φωτογραφίες και ανάλυση των έργων, βιβλιογραφία, δημοσιεύσεις και κάθε άλλη πληροφορία που σχετίζεται με την ιστορία της συλλογής, από τη συγκρότησή της από τον Αιμίλιο Βελιμέζη (1901-1946) ως σήμερα, μπορεί να αναζητήσει ο επισκέπτης σ’ αυτήν την ιστοσελίδα.
Πρόκειται, άλλωστε, για μία σπουδαία συλλογή μεταβυζαντινής θρησκευτικής τέχνης, η οποία αποτελεί τη μοναδική, δημοσιοποιημένη, ιδιωτική συλλογή εικόνων, αν και περιλαμβάνει επίσης ανθίβολα, καθώς και έργα ξυλογλυπτικής. Ανάμεσα στα έργα της Κρητικής σχολής έτσι, ξεχωρίζουν το «Πάθος του Χριστού», που έχει αποδοθεί στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλo, καθώς και έργα εξαιρετικών καλλιτεχνών, όπως του Άγγελου Πιτζαμάνου και του Εμμανουήλ Τζάνε.
Ενώ η Επτανησιακή σχολή εκπροσωπείται με έργα του Κωνσταντίνου Κονταρίνη, του Νικόλαου Καλλέργη και του Νικόλαου Κουτούζη. Ωστόσο, ο πλούτος της συλλογής δεν διαφαίνεται μόνο στα ενυπόγραφα έργα της, αλλά και στο πλήθος των εικόνων, που θεματικά και από πλευράς τεχνοτροπίας αποδίδουν παραστατικά την εξέλιξη της μεταβυζαντινής ζωγραφικής στον ελλαδικό χώρο από τον 15ο αιώνα και έπειτα.
Η συλλογή, επίσης, περιλαμβάνει έργα ξυλογλυπτικής προερχόμενα από εργαστήρια της Βόρειας Ελλάδας, όπως επιστύλια τέμπλου και βημόθυρα, αλλά και μοναδικά ανθίβολα από τους Χιονάδες της Βορειοδυτικής Ηπείρου, όπως επίσης και περίτεχνα λειτουργικά αντικείμενα.
Να σημειωθεί, εξάλλου, ότι στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη λειτουργεί μόνιμη έκθεση της συλλογής του Αιμιλίου Βελιμέζη με 68 από τις εικόνες του ιδίου και των διαδόχων του, που είχε εγκαινιαστεί το 2019 από τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Οι επισκέπτες της ιστοσελίδας μάλιστα έχουν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν ψηφιακά μέσα από ένα βίντεο στην έκθεση από τον επιμελητή της κ. Χρήστο Μαργαρίτη, που είναι ένας από τους δωρητές, καθώς σημαντικό μέρος της συλλογής έχει δωριθεί από τις οικογένειες Χρήστου και Αιμίλιου Φ. Μαργαρίτη και Αλέξανδρου Γ. Μακρή στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη.
Ο συλλέκτης
Δευτερότοκος γιος του προέδρου Εφετών Ιωάννου Βελιμέζη και της Ευγενίας Βελιμέζη το γένος Ιορδανίδη ήταν ο Αιμίλιος Βελιμέζης, που από νεαρή ηλικία εργάστηκε σε Εμπορικές Εταιρείες στην Αθηνά, κυρίως ως προϊστάμενος Τμημάτων Λογιστηρίου και Εμπορικής Αλληλογραφίας.
Στις αρχές του 1926 ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου δίδαξε στενογραφία στην Αβερώφειο Εμπορική Σχολή και ταυτόχρονα κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία του για την αναγραφή διαφημίσεων σε κουτιά τσιγάρων. Εργάστηκε επίσης και για την «Τράπεζα Αθηνών» (Banque d’Athènes) ως γραμματέας του Κ. Λάσκαρη, οποίος τον συνέστησε στον ευπατρίδη Αντώνη Μπενάκη, που τότε διεύθυνε από την Αλεξάνδρεια την οικογενειακή επιχείρηση στην Αίγυπτο, τη Μέση Ανατολή και το Λονδίνο.
Έκτοτε, μια αλληλοεκτίμηση αναπτύχθηκε ανάμεσα στους δύο άνδρες, που ανέπτυξαν την συνεργασία τους, πρώτα στην Αλεξάνδρεια και έπειτα στην Αθήνα, διαμορφώνοντας μαζί το αθηναϊκό μέγαρο της οικογενείας Μπενάκη σε Μουσείο, προκειμένου εκεί να στεγασθούν οι πολύτιμες συλλογές της οικογενείας.
Ο Βελιμέζης άρχισε να συγκροτεί την προσωπική του συλλογή με μεταβυζαντινές εικόνες του 15ου – 19ου αιώνα από διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου με την ενθάρρυνση των αδελφών του, του ποιητή Κωνσταντίνου Βελιμέζη (γνωστότερου με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Κωστής Βελμύρας) του οικονομολόγου Θεόδωρου Βελιμέζη και της Σοφίας, συζύγου αργότερα του πολιτικού μηχανικού Φωτίου Χρ. Μαργαρίτη. Αγόραζε εικόνες για την προσωπική του συλλογή, ενώ κάποιες τις όποιες δώριζε στο Μουσείο Μπενάκη και σε ιερούς ναούς.
Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα, ότι προέβη, στο μέτρο των οικονομικών δυνατοτήτων του, και στην αγορά έργων από τα «Ανταλλάξιμα των Προσφύγων» (όπως την εικόνα του αγίου Αλεξίου και διάφορα εκκλησιαστικά αντικείμενα (εξαπτέρυγα, σταυροί).
Γενικά, εξάλλου, έκανε σημαντικές δωρεές και ιδιαιτέρα στους ναούς του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, του Αγίου Αιμιλιανού στον Λόφο Σκουζέ και σε κοινωφελή ιδρύματα. Ενδιαφέρον έχει επίσης, ότι ο Αιμίλιος Βελιμέζης ήταν από τους πρώτους συλλέκτες, που είχε κάνει εγγράφως δήλωση κατοχής των πρώτων σαράντα εικόνων του, το 1938, σεβόμενος τον νέο ακόμη τότε νόμο περί Αρχαιοτήτων.
Τη φωτογράφηση των εικόνων που αποκτούσε, ο Αιμίλιος Βελιμέζης ανέθετε στον Κωνσταντινουπολίτη φωτογράφο Εμίλ Σεράφ (1905-1990), ορισμένες εργασίες συντήρησης στον ζωγράφο Δημήτριο Πελεκάση (1881-1973) και την κατασκευή των πλαισίων τους στους ξυλόγλυπτες Πρίαμο και Νίκο Νικολαΐδη. Το 1943, τρία χρόνια πριν τον θάνατό του ανέθεσε στον βυζαντινολόγο Μανόλη Χατζηδάκη (1909-1998), διευθυντή τότε του Μουσείου Μπενάκη, την επιστημονική μελέτη της συλλογής του.
Η συλλογή
Ο ξαφνικός θάνατος του συλλέκτη είχε αφήσει το έργο του ανολοκλήρωτο, καθώς αρκετές από τις εικόνες, που είχε μέχρι τότε συγκεντρώσει -περί τις 90- δεν πρόλαβε να φωτογραφήσει ο Εμίλ Σεράφ, άλλες παρέμειναν χωρίς πλαίσια από τους ξυλόγλυπτες και η μελέτη της συλλογής δεν ολοκληρώθηκε.
Εβδομήντα μόνο δακτυλογραφημένες σελίδες ήταν το πρώτο και μοναδικό τμήμα της μελέτης, που είχε συντάξει ο Μανόλης Χατζηδάκης μέχρι το 1945 και είχε παραδώσει στον Αιμίλιο. Η μητέρα του, ωστόσο, παρά το βαρύ πένθος, σε ένδειξη σεβασμού στη μνήμη του αγαπημένου της γιου ήρθε σε συνεννόηση με τον Αντώνη Μπενάκη και τον Μανόλη Χατζηδάκη, προκειμένου να επιλέξουν όσες και όποιες εικόνες θα ήθελαν για τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη, πέραν εκείνων που είχε δωρίσει εν ζωή ο Αιμίλιος Βελιμέζης.
Και έτσι έγινε. Στα αρχεία της οικογενείας, μάλιστα, υπάρχει και το ντοσιέ στο οποίο η Ευγενία I. Bελιμέζη φύλαξε τα σχετικά με τη δωρεά εικόνων από την οικογενειακή συλλογή, σύμφωνα με την επιθυμία του, στο Μουσείο Μπενάκη.
Στα χρόνια που ακολούθησαν όσες εικόνες είχαν απομείνει, φυλάχθηκαν προσεκτικά και ουδέποτε πουλήθηκαν. Να σημειωθεί, ότι το 1991 στο Μουσείο Μπενάκη, με την ευθύνη του διευθυντή του τότε, Αγγέλου ∆εληβορριά οργανώθηκε πρόγραμμα εργασιών στη συλλογή ενώ το έργο της μελέτης και της επιστημονικής τεκμηρίωσης ανέλαβε η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νανώ Χατζηδάκη.
Ο Χρήστος Φ. Μαργαρίτης κατάρτισε τα οργανωτικά και οικονομικά σχήματα του Προγράμματος, το οποίο είχε τεθεί υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, της Προεδρίας της Ελληνικής ∆ημοκρατίας, του υπουργείου Εξωτερικών και του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.
Το 2017 το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη υπήρξε ο αποκλειστικός χορηγός της έκθεσης της συλλογής, που οργάνωσαν το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και η Πινακοθήκη Τρετιακόφ στο ιστορικό κεντρικό κτήριό της στη Μόσχα, ενώ παράλληλα εκδόθηκε και κατάλογος. Ακολούθησαν και άλλες εκθέσεις στην Ελλάδα και την Κύπρο.
Σήμερα, για την δημιουργία της ιστοσελίδας πολύτιμη υπήρξε η συμβολή της κυρίας Νανώς Χατζηδάκη, ομ. καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, της αρχαιολόγου κυρίας Ανδρομάχης Κατσελάκη και της ιστορικού τέχνης κυρίας Μαρίας Νάνου.
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα «Εικόνες της Συλλογής Βελιμέζη» στο velimezisicons.gr.
Διαβάστε επίσης:
Η εδαφική κυριαρχία της Ελλάδας μέσα από τα γραμματόσημα – Έκδοση, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Παναγιώτης Τσάκος: Το Ίδρυμα Μαρία Τσάκος στην Ουρουγουάη αναγνωρίστηκε από το υπουργείο Παιδείας
Η Μαριάννα Μόσχου εκ βαθέων: Το Ιδρυμα Ωνάση, η ΕΛΕΠΑΠ και η μεγάλη τραπεζική καριέρα
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση