Ένας ωκεανός από ανακυκλωμένο πλαστικό, γλυπτά φτιαγμένα από κηρήθρα που δημιούργησαν 60.000 μέλισσες, το παγκόσμιο δίκτυο δεδομένων, οι ελαιώνες του Λιβάνου ως πηγή έμπνευσης, ένα ξύλινο ιαπωνικό σπίτι, ένα φουσκωτό, πλωτό γλυπτό αλλά και η κριτική της αρχιτεκτονικής.
Όλα αυτά και πολλά ακόμη φυσικά, στο πλαίσιο της 17ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, που άνοιξε πριν από λίγες μέρες. Και από την Ελλάδα, μία συμμετοχή από την Θεσσαλονίκη, που πραγματεύεται τον εμβληματικό και μνημειακό άξονα της Αριστοτέλους. «Η Λεωφόρος της Κοινωνίας των Εθνών – Ο Γνωστός Άξονας της Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη» είναι ο τίτλος της πρότασης, που έρχεται από ομάδα διδασκόντων του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου.
Μία κεντρική έκθεση, 61 εθνικά περίπτερα από ισάριθμες χώρες του κόσμου, περισσότερες από δώδεκα παράπλευρες εκδηλώσεις —και πολλές άλλες ανεπίσημες— περιλαμβάνει η φετινή διοργάνωση, που πραγματοποιείται μετά από καθυστέρηση ενός έτους, εξ αιτίας της πανδημίας. «Πώς θα ζήσουμε μαζί;» είναι το θέμα –ερώτημα που έθεσε ο Λιβανέζος επιμελητής της Μπιενάλε, Χασίμ Σαρκίς, πρύτανης της Σχολής Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Ένα θέμα, που στοχεύει να διερευνήσει τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να συνυπάρχουν ενώ ο πλούτος και οι πολιτικές ιδεολογίες αποκλίνουν.
Κι όπως δηλώνει ο ίδιος ο Σαρκίς «Αναμφίβολα η πανδημία μας έδειξε, ότι αυτή η Μπιενάλε διερευνά κάτι πολύ σχετικό, έστω και αν είναι κάπως ειρωνικό το ερώτημα, δεδομένης της επιβαλλόμενης απομόνωσης». Προσθέτοντας πως «δεν μπορούμε πλέον να περιμένουμε από τους πολιτικούς να προτείνουν μια πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον. Καθώς η πολιτική συνεχίζει να διχάζει, μπορούμε να προσφέρουμε εναλλακτικούς τρόπους ζωής μαζί».
Όσο για τις ιδιαίτερες συνθήκες που έχουν προκύψει παγκοσμίως, έχουν προκαλέσει και στους διοργανωτές κόπωση. «Αυτή τη στιγμή, είμαστε κουρασμένοι από τις δυστοπίες», όπως δήλωσε ο Σαρκίς έχοντας ωστόσο μια θετική στάση για το μέλλον: «Ψάχναμε σημάδια ελπίδας και αισιοδοξίας, και βρήκαμε πολλά από αυτά».
Η ελληνική συμμετοχή
Στην εντελώς διαφορετική σήμερα Βενετία λοιπόν, που προσπαθεί να βγει κι αυτή σιγά σιγά από το σκότος των αποκλεισμών και των περιορισμών, η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής, που όπως είναι γνωστό διαρκεί ένα εξάμηνο —ως τις 21 Νοεμβρίου— περιλαμβάνει μία σειρά εγκαταστάσεων στο Αρσενάλε, ένα πρώην ναυπηγείο, καθώς και στα εθνικά περίπτερα, που βρίσκονται στα Τζιαρντίνι.
Ένα από αυτά τα τελευταία, το Ελληνικό περίπτερο φιλοξενεί την «οδό Αριστοτέλους» από την ομάδα των Νίκου Καλογήρου, Μαρίας Δούση, Δημήτρη Θωμόπουλου, Δημήτρη Κονταξάκη, Σοφοκλή Κωτσόπουλου και Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλου.
Και η ιδέα ήταν η διερεύνηση ενός νέου χωρικού, κοινωνικού συμβολαίου, αναγκαίου σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών ανισοτήτων, με την παρουσίαση της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής διαδρομής του άξονα της οδού Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη.
Πρόκειται στην ουσία για μια μεγάλη δράση αστικού εκσυγχρονισμού, που σχεδιάστηκε από τον γάλλο αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ, πριν από 100 χρόνια, ως ένα πολυπολιτισμικό σταυροδρόμι.
Η έκθεση στο Ελληνικό περίπτερο της Βενετίας δείχνει την συνύπαρξη κατοίκων, επισκεπτών, μεταναστών και προσφύγων. Ο προβληματισμός για το παρόν και τη μελλοντική ανάπλαση της πόλης συμπυκνώνεται έτσι, στον εμβληματικό εγκάρσιο άξονα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης, με τα επιμέρους θέματα να είναι τοποθετημένα ως κολάζ σε επιφάνειες αναρτημένων τευχιδίων-“pixels” . Τα οποία μάλιστα οι επισκέπτες μπορούν να αποσπάσουν ως αναμνηστικά και να τα πάρουν κατ΄οίκον.
Ταυτόχρονα όμως λειτουργεί και ένα παράλληλο τμήμα της έκθεσης στο Μπέη Χαμάμ της Θεσσαλονίκης στην περιοχή της Αριστοτέλους, που θα εγκαινιασθεί τον Ιούνιο.
Πρόκειται για τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε στο ΑΠΘ με προπλάσματα των αρχικών μορφών των οικοδομημάτων του άξονα της Αριστοτέλους, του Δημαρχείου, καθώς και με αναλυτικούς γεωγραφικούς χάρτες αποτύπωσης και διερεύνησης του αστικού χώρου. Πρόκειται δηλαδή για το παλίμψηστο της νεότερης Θεσσαλονίκης, που περιλαμβάνει και μία μακέτα, μήκους 5,5 μέτρων, η οποία αναπαριστά το αρχικό όραμα του Εμπράρ.
Για την υλοποίηση εξάλλου, πολύτιμη υπήρξε η συνεργασία του ΑΠΘ, της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, του Δήμου Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης ενώ θα κυκλοφορήσει και βιβλίο με τίτλο «Το Παλίμψηστο της Αριστοτέλους: βυζαντινά οράματα και εκλεκτικός τοπικισμός».
Επένδυση στο μέλλον
Εντυπωσιακές και ανατρεπτικές πολλές και από τις άλλες προτάσεις. Ανάμεσά τους σημειώνουμε: Αυτήν του Studio Other Spaces των Olafur Eliasson και Sebastian Behmann, που έχουν δημιουργήσει μία εγκατάσταση με έργα 50 συμμετεχόντων στο κεντρικό περίπτερο του Τζιαρντίνι.
Η παρουσίαση γίνεται πάνω σε ένα τεράστιο χαλί, υφασμένο από ανακυκλωμένο πλαστικό που έχει προέλθει από τον ωκεανό ενώ το θέμα αφορά σε μία «Μελλοντική Παγκόσμια Συνέλευση» όταν η νομοθεσία θα προστατεύει τα δικαιώματα οντοτήτων, πέρα από τον άνθρωπο, όπως τα δέντρα, ακόμη και τα βράχια.
Επίσης την πρόταση του Αργεντινού καλλιτέχνη Tomás Saraceno και του Ιδρύματος Aerocene, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που δημιουργήθηκε από τον ίδιο. Με την ομάδα του, αποτελούμενη από 200 άτομα πέρασαν τα τελευταία δύο χρόνια φτιάχνοντας μαζί το Museo Aero Solar, ένα φουσκωτό πλωτό γλυπτό, που μπορεί να πετάξει χωρίς ορυκτά καύσιμα. Είναι κατασκευασμένο από χρησιμοποιημένες πλαστικές σακούλες, χιλιάδες εκ των οποίων συλλέχθηκαν από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο σε μία προσπάθεια να εγκαινιασθεί μία νέα εποχή χωρίς ορυκτά καύσιμα.
Σε ένα φανταστικό μέλλον προσκαλεί εξάλλου τους επισκέπτες το Ίδρυμα Sylva στο Didcot της Οξφόρδης με την πρότασή του «Superflux, Καταφύγιο για αναγέννηση».
Στην ουσία πρόκειται για ένα συμπόσιο στην μετά-Ανθρωπόκαινο εποχή, όπου τα φυτά και τα ζώα έχουν μια θέση στο τραπέζι (φτιαγμένη από μια τεράστια πλάκα βελανιδιάς), με καρέκλες προορισμένες για να κάθονται 12 διαφορετικά είδη, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων, ερπετών, αγροτικών ζώων, πουλιών, εντόμων και ακόμη και αρουραίων και σφηκών. Ένα φανταστικό μέλλον, όπου η άγρια ζωή θα έχει ανακτήσει τις πόλεις μας.
Συναρπαστική όμως και η «Αρχιτεκτονική Κυψέλη» που δημιούργησε ο Tomas Libertiny στο περίπτερο της Σλοβακίας, μία έκθεση γλυπτών από κηρήθρα, που δημιουργήθηκαν από σμήνη περισσότερων από 60.000 μελισσών.
Τα γλυπτά αναπαριστούν εμβληματικές μορφές, όπως την προτομή της Νεφερτίτης, για παράδειγμα, καθώς όμως και πιο αφηρημένες. Ο δημιουργός παρείχε στις μέλισσες τρισδιάστατα μοντέλα και τις άφησε να πάνε στην πόλη. «Αργή κατασκευή» ονομάζει εξάλλου αυτήν την διαδικασία, η οποία επιδέχεται ελάχιστη παρέμβαση.
Τα εγκαίνια, ας σημειωθεί έγιναν αμέσως μετά την Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας στις 20 Μαΐου, δεδομένου ότι τα έργα προορίζονται να ευαισθητοποιήσουν τον άνθρωπο για τις απειλές, που αντιμετωπίζει το είδος αυτό.
Κριτική και Αρχιτεκτονική
Στο Ελβετικό περίπτερο οι επιμελητές εξετάζουν το θέμα των συνόρων. «Εμπειρίες στα σύνορα» είναι και ο τίτλος τους διερευνώντας διεθνή ζητήματα, όπως πώς σχεδιάζονται, ποιοι τα διατηρούν και ποιοι προορίζονται να μένουν απ’ έξω. Στην ολοκλήρωση του έργου μάλιστα συμμετείχαν με τις προτάσεις τους και οι κάτοικοι των περιοχών στα ελβετικά σύνορα από τους οποίους ζητήθηκε να δημιουργήσουν ένα φανταστικό ή πραγματικό μέρος.
«Η αβεβαιότητα είναι ένα δωμάτιο με αξιοπερίεργα πράγματα, ένα ευρύ φάσμα ανορθόδοξων αντικειμένων, που δεν ανήκουν στις παραδοσιακές αντιλήψεις της αρχιτεκτονικής και που θα μας οδηγήσουν να εξερευνήσουμε νέες περιοχές», αναφέρουν εξάλλου οι επιμελητές του Ισπανικού περίπτερου. Δημιούργησαν έτσι έναν χώρο με χιλιάδες κομμάτια χαρτιού, αναρτημένα στον αέρα σε μια συναρπαστική εγκατάσταση, που δίνει απαντήσεις στο θέμα της Μπιενάλε και απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση προς τους αρχιτέκτονες σε όλη τη χώρα.
Τον «Κήπο των ιδιωτικοποιημένων απολαύσεων» προσφέρουν η Manijeh Verghese και η Madeleine Kessler, ιδρύτριες της Unscene Architecture στο Βρετανικό περίπτερο. Κι αυτό που έχουν δημιουργήσει είναι έξι περιβάλλοντα, με ιδιωτικοποιημένους δημόσιους χώρους ως μία κριτική στις πρακτικές με τις οποίες αυτοί οι χώροι επιδεινώνουν την κοινωνική διαίρεση αλλά και ως αίτημα για την εφαρμογή νέων μοντέλων δημόσιου χώρου.
Κριτική και από τους ιρλανδούς επιμελητές μέσα από το έργο τους «Εμπλοκή», που αναφέρεται στις ανθρώπινες, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών. Εδώ το παγκόσμιο δίκτυο δεδομένων αναπαριστάται από μια χαλύβδινη δομή, γεμάτη από οθόνες και καλώδια. Και το ζήτημα που τίθεται είναι το κόστος της αυξανόμενης οικονομικής εξάρτησης της Ιρλανδίας από κέντρα δεδομένων, όταν για παράδειγμα οι διακομιστές στο Δουβλίνο μπορούν να εκπέμπουν θερμότητα, ακόμη κι αν κάποιος χιλιάδες μίλια μακριά, κάνει «like» σε μια ανάρτηση στο Facebook…
Η ιδέα του σπιτιού
Σε άλλο μήκος κύματος ο Iάπωνας αρχιτέκτονας Jo Nagasaka παρουσιάζει την «Συνεργασία Δράσης: Τροχιές των Στοιχείων», που είναι ένα παραδοσιακό, ξύλινο, ιαπωνικό σπίτι, το οποίο αφού αποσυναρμολογήθηκε εστάλη στην άλλη άκρη του κόσμου, δηλαδή στην Βενετία για να εκτεθεί σε κομμάτια. Μαζί και φωτογραφίες του σπιτιού από διάφορα στάδια της ιστορίας του. Μετά τη λήξη της έκθεσης πάντως ο αρχιτέκτονας θα το επιστρέψει στο Τόκιο και θα το επαναφέρει στην αρχική μορφή του.
Το σπίτι είναι το θέμα και των Αμερικανών επιμελητών Paul Andersen και Paul Preissner, που ασχολούνται με την διαδικασία οικοδομημάτων με ξύλινο σκελετό, που είχε γίνει δημοφιλής στη χώρα τον 19ο αιώνα αλλά εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και σήμερα στο 90% των νέων σπιτιών. Το Αμερικανικό περίπτερο στην Μπιενάλε έτσι, απέκτησε μία τετραώροφη εγκατάσταση με ξύλινο σκελετό μπροστά από το περίπτερο με φωτογραφίες ιστορικών κτηρίων και επίπλων.
Ένα αφιέρωμα στα mahallas, που είναι μία απειλούμενη μορφή κοινόχρηστης ζωής, με πυκνά χτισμένα αγροτικά σπίτια με αυλές παρουσιάζει το Ουζμπεκιστάν στην πρώτη του συμμετοχή σε Μπιενάλε.
Οι επιμελητές Christoph Gantenbein και Emmanuel Christ πιστεύουν ότι τα mahallas, τα οποία είναι σε θέση να φιλοξενήσουν από 150 έως 6.000 κατοίκους, μπορούν να προσφέρουν ένα βιώσιμο μοντέλο για την αστική ανάπτυξη. Χάρις σε μια συνεργασία Ζυρίχης και Τασκένδης έτσι, δημιουργήθηκε ένα αφηρημένο μοντέλο, πλήρους κλίμακας ενός τέτοιου σπιτιού, χρησιμοποιώντας κίτρινους σωλήνες από χάλυβα.
Αρχιτεκτονική, ζωγραφική, μουσική, ποίηση, βίντεο και φωτογραφία συνδυάζονται εξάλλου στο Περίπτερο του Λιβάνου σε μία διεπιστημονική εγκατάσταση, που έχει θέμα την σιωπή. «Μια στέγη για σιωπή» είναι και ο τίτλος της πρότασης, την οποία ο επιμελητής Hala Wardé εμπνεύστηκε από έναν ελαιώνα 16 χιλιάδων ελιών στο Λίβανο. Στο έργο υπάρχει ακόμη μία τρίπτυχη προβολή βίντεο των δέντρων από τον Alain Fleischer σε συνδυασμό με ένα soundtrack από το Soundwalk Collective, ενώ ο Jeremy Maxwell Wintrebert έχει μετατρέψει σπασμένα γυαλιά από τον βομβαρδισμό της Βηρυτού, του περασμένου έτους σε ένα μονοπάτι με λειωμένων γλυπτών στο έδαφος.
Το Γαλλικό περίπτερο τέλος έχει μια διεθνή προοπτική φέτος, εξετάζοντας την ζωή των ανθρώπων σε διάφορες χώρες, με τον επιμελητή Christophe Hutin να διερευνά τον τρόπο με τον οποίοι έχουν διαμορφωθεί οι χώροι διαβίωσης ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες των κατοίκων και να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται.
Το Ανόι στο Βιετνάμ, το Σοβέτο στην Νότια Αφρική, το Μπορντό στη Γαλλία, το Ντιτρόιτ στις ΗΠΑ και το Γιοχάνεσμπουργκ κοινότητες διαφορετικές μεταξύ τους χρησίμευσαν για τις μελέτες και τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονται στην έκθεση.
Διαβάστε επίσης:
Κατερίνα Γρέγου: Η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ
Λίλι Χολέιν: Η νέα διευθύντρια του μουσείου Εφαρμοσμένων Τεχνών ΜΑΚ της Βιέννης
Τερψιχόρη Αγγελοπούλου: Μετά το θρίαμβο της Greek Sale στο Παρίσι
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση