«Αγαπώ παντού αυτή την Ελλάδα. Φοράει το χρώμα της καρδιάς μου. Όπου και να κοιτάξεις είναι θαμμένη μία χαρά», έγραφε ο Γερμανός λυρικός ποιητής Φρίντριχ Χέλντερλιν στο έργο του «Υπερίων ή ο ερημίτης στην Ελλάδα» το 1797, λίγα χρόνια πριν ξεσπάσει η Επανάσταση.
Ένας από τους πολλούς αρχαιολάτρες, που οδήγησαν στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού και ένας μόνον από το πλήθος των αγωνιστών και φιλελλήνων, που μνημονεύει η έκθεση «Αντικρίζοντας την Ελευθερία! Στη Βουλή των Ελλήνων, δύο αιώνες μετά». Μία σύνθετη και πολυσυλλεκτική επετειακή έκθεση, που από σήμερα, 24 Μαΐου είναι πλέον ανοικτή για το κοινό, στο Μέγαρο του Κοινοβουλίου φυσικά.
Με 367 τεκμήρια από τον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία, που αναδεικνύονται μοναδικά στους χώρους του ιστορικού κτηρίου, σε μια «συνομιλία» με τον τοιχογραφικό του διάκοσμο, ως διαρκή υπενθύμιση των θυσιών που απαιτήθηκαν για την δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους.
Πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά και γλυπτά, πολύτιμα χειρόγραφα, βιβλία και εφημερίδες, παρτιτούρες, όπλα, ακόμη και διακοσμητικά αντικείμενα, όπως τα φιλελληνικά πιάτα, τα βάζα και τα ρολόγια με παραστάσεις από την Ελληνική Επανάσταση και τους ήρωές της αφηγούνται μέσα από αυτήν την έκθεση την πορεία των Ελλήνων προς την Ελευθερία. Προέρχονται στην πλειονότητά τους από τις συλλογές της Βιβλιοθήκης και τη Συλλογή Έργων Τέχνης της Βουλής, καθώς ακόμη από την ιδιωτική Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη, την Πινακοθήκη Αβέρωφ στο Μέτσοβο και άλλες ιδιωτικές συλλογές σε μια σύνθεση, που προσφέρει στον επισκέπτη προνομιακή πρόσβαση στα γεγονότα, που οδήγησαν στην επιτυχή έκβαση του Αγώνα.
Κεντρικό εκθεσιακό αφήγημα αποτελεί το μοναδικό σύνολο τοιχογραφιών, που κοσμούν το κτήριο της Βουλής στην ιστορική Αίθουσα Τροπαίων και Υπασπιστών (πλέον Αίθουσα «Ελευθέριος Βενιζέλος»). Πρόκειται για την Ζωφόρο της Επανάστασης με 20 παραστάσεις κομβικών πολεμικών και πολιτικών- διπλωματικών γεγονότων της περιόδου 1821-1833 και τις προσωπογραφίες (ως μετάλλια) δεκατεσσάρων πρωταγωνιστών της.
Μνημειακές νωπογραφίες, φιλοτεχνημένες πιθανόν περί τα 1842-43, από τους αδερφούς Μαργαρίτη, τον Φίλιππο και τον Γεώργιο, που είχαν μαθητεύσει στη Ρώμη και το Παρίσι, αντιστοίχως, που αναδεικνύονται σε «ομιλούντα» τεκμήρια της έκθεσης, καθώς τα αναπαριστώμενα πρόσωπα και γεγονότα έρχονται στο προσκήνιο και προσκαλούν το κοινό σε μια «αυτοψία» του αγώνα για την Ελευθερία.
Πολύτιμα και τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, μία από τις εμβληματικότερες συλλογές της Βιβλιοθήκης της Βουλής, που αποτέλεσαν την κύρια πηγή άντλησης τεκμηριωτικού υλικού για την έκθεση. Ένα εντυπωσιακό σύνολο 38 κωδίκων και 10.000 λυτών εγγράφων, χρονολογούμενων από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας έως την εκλογή του πρώτου «βασιλέα της Ελλάδος» Όθωνος (1821-1832).
Η έξωθεν μαρτυρία
Το Περιστύλιο, στο ισόγειο της Βουλής, έξω από την Αίθουσα Ολομέλειας του Κοινοβουλίου αποτελεί τον πρώτο εκθεσιακό χώρο, που μιλάει για την «Αφύπνιση του Ελληνισμού» (1770-1820), περιγράφοντας την κατάσταση του ελλαδικού χώρου και κόσμου προεπαναστατικά.
Εδώ η ενότητα «Από την Αρχαιολατρία στον Φιλελληνισμό» εξετάζει την έξωθεν μαρτυρία για την Ελλάδα, καθώς οι αρχαιόφιλοι ξένοι περιηγητές του ελληνικού χώρου, μέσω των καταγραφών τους σε εικαστικά έργα τέχνης και εικονογραφημένες εκδόσεις, είναι αυτοί, που γνωστοποιούν στη δυτική Ευρώπη το αίτημα των Νεοελλήνων για ελευθερία, συνιστώντας έτσι πρώιμη φιλελληνική τάση.
Φθάνοντας ως τις αρχές πια του 19ου αιώνα, όταν επιδραστικοί συγγραφείς, όπως ο Βύρων και ο Σατωβριάνδος, αυτόπτες της ελληνικής πραγματικότητας, θέτουν ξεκάθαρα το ζήτημα της απελευθέρωσης των Ελλήνων. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και τη συμβολή των εκπροσωπών του στην πατριωτική συνειδητοποίηση. « … να διεγείρω τους νέους εις ζήλον της προγονικής αυτών δόξης, βλέποντας, ότι των επιστημών, όσαι φωτίζουν σήμερον την Ευρώπην, τα πρώτα σπέρματα και στοιχεία εγεννήθησαν εις την πατρίδα των …», όπως σημείωνε ο Κοραής (Προλεγόμενα στη μετάφραση του έργου του C. Beccaria «Περί αδικημάτων και ποινών», 1802).
Κι εδώ παρουσιάζονται, μέσω των εκδόσεών τους, Έλληνες λόγιοι, κοινωνοί του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, που με τη διδασκαλία τους διαδίδουν στον υπόδουλο ελληνισμό μηνύματα εθνεγερτικά, προετοιμάζοντας τον ξεσηκωμό.
Η πορεία προς τη νίκη
Στον πρώτο όροφο του Μεγάρου της Βουλής, στην μεγαλοπρεπή Αίθουσα «Ελευθέριος Βενιζέλος αναπτύσσεται το κυρίως τμήμα της έκθεσης, που αρχίζει με ένα Πρελούδιο: Την προετοιμασία του Αγώνα από την Φιλική Εταιρεία με τον Μέγα Όρκο των Φιλικών «Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς ότι θέλω είμαι πιστός εις την Εταιρίαν κατά πάντα και διά πάντα», καθώς και ένα χαρτογραφικό χρονολόγιο.
Εδώ κυριαρχεί η μνημειακή ζωγραφική ζωφόρος, που κοσμεί την αίθουσα με σκηνές από κομβικά πολεμικά και διπλωματικά επεισόδια της επαναστατικής περιόδου, προσφέροντας τον αφηγηματικό «καμβά» της έκθεσης: Οκτώ θεματικές ενότητες που τεκμηριώνουν εικαστικά και με κείμενα τις παραστάσεις της ζωφόρου κατά χρονολογική εξέλιξη (1821-1833).
Αρχίζοντας από την Έκρηξη της Επανάστασης με το πρόσταγμα «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», που δόθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στις 24 Φεβρουαρίου 1821 από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και συνεχίζοντας με τις Εθνοσυνελεύσεις και τα Συντάγματα, για να ακολουθήσει η Εδραίωση της Επανάστασης, όπως αποδεικνύει και η επιστολή των Π. Μαυρομιχάλη, Π. Κρεββατά και Χ. Περούκα προς τον Θ. Κολοκοτρώνη: «Τω όντι εφάνητε ως άλλος Λεωνίδας, όστις εκράτησε πόλεμον φρικτόν εις τας Θερμοπύλας, η γενναιότης Σας εις τα Δερβενάκια μετά ανδρών οκτακοσίων αντεπαρετάχθητε με χιλιάδας εχθρούς». (Ναύπλιο, 28 Ιουλίου 1822).
Η σκοτεινή περίοδος των εμφυλίων ερίδων, που λίγο έλειψε να καταδικάσουν τον Αγώνα σε αποτυχία, την ίδια στιγμή που ο Ιμπραήμ και τα στρατεύματά του λεηλατούσαν την Πελοπόννησο και προήλαυναν στο Μεσολόγγι ως την ηρωική έξοδο των υπερασπιστών του παρουσιάζεται στην ενότητα Κρίσιμες Καμπές.
Ακολουθούν οι Διπλωματικές Παρεμβάσεις, με πρώτη τη Συνθήκη του Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827), που είχε πρωτεργάτη τον Βρετανό πρωθυπουργό, Γεώργιο Κάνινγκ, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) αποφασίζουν την ειρήνευση στην Ελλάδα. Και ακολούθως, μεσολαβούσης της ναυμαχίας του Ναυαρίνου την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, γνωστό και ως Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας, στις 3 Φεβρουαρίου 1830.
«Η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν Κράτος ανεξάρτητον» ήταν το πρώτο άρθρο του. Και στις ενότητες η Απελευθέρωση, η Συγκρότηση του κράτους και τέλος το Φαινόμενο του Φιλελληνισμού, που ακολουθούν, αναπτύσσεται όλη η προσπάθεια για την πολιτειακή οργάνωση και την καθιέρωση κεντρικών δομών διακυβέρνησης.
Το ηρώον της Επανάστασης
Προσωπογραφίες 14 αγωνιστών-πρωτεργατών της Ελληνικής Επανάστασης υποδέχονται τον επισκέπτη στην διαδοχική Αίθουσα Υπασπιστών, στο όνομα του συνόλου των επωνύμων και ανωνύμων ηρώων, στρατιωτικών και πολιτικών, Ελλήνων και Φιλελλήνων, ανδρών και γυναικών που ρίχτηκαν με αυταπάρνηση στον Αγώνα.
Είναι το «επίσημο» ηρώον της Επανάστασης, στην μνήμη εκείνων για τους οποίους ο Κάλβος έγραψε: «Θερμότατον τον πόθον / εφύτευσας της δόξης / εις την καρδίαν των τέκνων σου, / ω Ελλάς, και καλείσαι / μήτηρ ηρώων» (Γενεύη 1824). Είναι οι « Ήρωες του ξίφους», όπως δείχνουν και τα εκθέματα, τα ιστορικά και εικονογραφικά τεκμήρια και τα όπλα με ιδιαίτερη αναφορά σε εμβληματικούς αγωνιστές της Επανάστασης στη στεριά και στη θάλασσα, όπως τον Ιωάννη Μακρυγιάννη και τον Ιάκωβο Τομπάζη, τις κατεξοχήν ηρωίδες Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και Μαντώ Μαυρογένους, καθώς και επώνυμους φιλέλληνες που έλαβαν ενεργά μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ελληνικής Επανάστασης, όπως ο Βύρων, ο Φαβιέρος, ο Gordon.
Είναι όμως και οι «Ήρωες της γραφίδας», οι Έλληνες λόγιοι, ιδίως της Διασποράς, που με την δύναμη του λόγου έδωσαν τον δικό τους αγώνα μέσα από πολιτικά φυλλάδια εθνεγερτικού περιεχομένου, δοκίμια πατριωτικού χαρακτήρα και λογοτεχνικά έργα. Και η έκθεση κλείνει με τον «Αποχαιρετισμό στα όπλα», την δικαίωση της Ελληνικής Επανάστασης, με την γένεση του νεοελληνικού κράτους, έστω περιορισμένου εδαφικά και πληθυσμιακά και το 1838 καθιερώνεται ως επίσημη επέτειος καθιερώνεται η 25 η Μαρτίου με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα.
«Ως μία βροχή έπεσεν εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας», όπως έλεγε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον Λόγο του προς τους Γυμνασιόπαιδες στην Πνύκα, στις 8 Οκτωβρίου 1838. Την επιμέλεια της έκθεσης είχαν ο δρ Θοδωρής Κουτσογιάννης, ιστορικός της τέχνης, έφορος της Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής των Ελλήνων και η δρ Μαρία Καμηλάκη, γλωσσολόγος, προϊσταμένη Tμήματος Κοινοβουλευτικής Βιβλιοθήκης.
Στην επιστημονική επιτροπή μετείχαν ο ακαδημαϊκός, ομ. καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Πασχάλης Κιτρομηλίδης, η καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Ευθυμίου και ο επ. καθηγητής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Αντώνης Κλάψης, Να σημειωθεί ότι η έκθεση συνοδεύεται από επιστημονικό κατάλογο, 456 σελίδων, πλήρως εικονογραφημένο, καθώς και από μικρότερο οδηγό ενώ είναι προσβάσιμη και διαδικτυακά στον σύνδεσμο https://www.antikrizontas-tin-eleftheria.gr/
Προκειμένου για επίσκεψη θα πρέπει οι ενδιαφερόμενοι να δηλώσουν συμμετοχή, επικοινωνώντας τηλεφωνικά με το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία (τηλ.: 210 3735247 και 210 3735245) ή στέλνοντας ηλεκτρονικό μήνυμα στη διεύθυνση episkepsis@parliament.gr.
Διαβάστε επίσης:
Η Ελλάδα πηγαίνει στο Λούβρο – Μεγάλη έκθεση αφιέρωμα στην Ελληνική Επανάσταση
Η Ελληνική Επανάσταση με τα μάτια των ξένων
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση