Αν, όπως υποστήριξε η Λουίζ Μπουρζουά, «η τέχνη διασφαλίζει την πνευματική υγεία» τότε ο ήλιος, η θάλασσα και οι άλλες τερπνές απολαύσεις στα ελληνικά νησιά ίσως δεν αρκούν για να χαλαρώσουν ολοκληρωτικά το πνεύμα κατά τη διάρκεια του φετινού καλοκαιριού: Ορισμένοι χρειάζονται και λίγη τέχνη στη ζωή τους…
«Αφαιρετικές προσεγγίσεις ελλήνων καλλιτεχνών της Διασποράς» ονομάζεται η έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στη χώρα της Άνδρου που επιμελείται ο πολύπειρος διευθυντής του Ιδρύματος Κυριάκος Κουτσομάλλης. Παρουσιάζονται σαράντα τέσσερα έργα από τη συλλογή του ζεύγους, που υπογράφουν διαπρεπείς καλλιτέχνες: Chryssa (Χρύσα Βαρδέα), Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης), Θεόδωρος Στάμος, Γιάννης Κουνέλλης, Λουκάς Σαμαράς, Θάνος Τσίγκος, Τζον Χριστοφόρου, Ντίκος Βυζάντιος, Pavlos (Παύλος Διονυσόπουλος), Σοφία Βάρη, Μπάμπης Βεκρής (Electros), Νάσος Δάφνης, Κώστας Ανδρέου, George Negroponte (Τζορτζ Νεγρεπόντε), Μαρκ Χατζηπατέρας, Νάκης Παναγιωτίδης, Άλκης Πιερράκος, Άρης Κουτρουλής, Lynda Benglis (Λίντα Μπένγκλις).
Ακόμη και σήμερα, η πλειονότητα των καλλιτεχνών ονειρεύεται τη διαφυγή προς δυσμάς. Πολλώ μάλλον μέχρι τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης όταν αναζητούσαν είτε να βρεθούν στο χωνευτήρι της καλλιτεχνικής όσμωσης είτε να εξασφαλίσουν καλύτερη θεσμική υποστήριξη για το έργο τους ή κυρίως να αποφύγουν το εύφλεκτο πολιτικό κλίμα της εποχής τους. Χαρακτηριστική παραμένει η περίπτωση του αγγλικού μεταγωγικού πλοίου Ματαρόα που λίγο μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (με πρωτοβουλία του Οκτάβ Μερλιέ από το Γαλλικό Ινστιτούτο στην Αθήνα) απέπλεε από το λιμάνι του Πειραιά για να μεταφέρει διακόσιους Έλληνες ως τριάντα ετών στο Παρίσι. Από αυτή την «ομαδική έξοδο», όπως τη χαρακτήρισε ο Κώστας Αξελός, ένας από τους επιβάτες του πλοίου, καλλιεργήθηκε μεταπολεμικά ο σκληρός πυρήνας της ελληνικής διανόησης στη Δύση. Τότε η είχαν «το αντίο στο στόμα», όπως γράφει χαρακτηριστικά η Νέλλη Ανδρικοπούλου στο βιβλίο της Το ταξίδι του Ματαρόα (Εστία, 2007). Η ίδια εκπαιδεύτηκε στο Παρίσι ως γλύπτρια.
Όπως σημειώνει ο επιμελητής, «η θεματική που ορίσαμε στην έκθεση αυτή αφορά αποκλειστικά καλλιτέχνες οι οποίοι εν μέσω πολλών δυσκολιών, άλλοι από ιδιοσυγκρασιακή αφαιρετική ροπή και άλλοι εξ ανάγκης κινούμενοι, αποφάσισαν να δοκιμαστούν στα αφαιρετικά κρατούντα της εποχής τους» και απομακρύνθηκαν από την παραστατική τέχνη.
Δεν πήγαν βέβαια όλοι στο Παρίσι. Ο Άρης Κουτρουλής για παράδειγμα εφόρμησε στις ΗΠΑ σε ηλικία δέκα τριών ετών για να γλιτώσει με την οικογένειά του από τον λιμό. Επίσης, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες στην έκθεση γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο εξωτερικό -η Λίντα Μπένγκλις, ο Τζορτζ Νεγρεπόντε και ο Θεόδωρος Στάμος επί παραδείγματι, που γεννήθηκε στο Μανχάταν.
Πέρα από τη μακρινή καταγωγή τους, κάποιοι άλλοι συνδέονται με την Ελλάδα περισσότερο μέσω του μαικήνα Βασίλη Γουλανδρή. Οι παππούδες της αμερικανίδας γλύπτριας Λίντα Μπέγκλις ήταν μετανάστες από το Καστελόριζο και η ίδια μεγάλωσε στη Λουιζιάνα. Δυσκολεύτηκε να πείσει κοινό και κριτική για την αισθητική της ματιά και επί σειρά ετών βρισκόταν στο παρασκήνιο. Έργα της εισχώρησαν στη συλλογή του ζεύγους Γουλανδρή όταν είχε ήδη κερδίσει τα εύσημα ως πρωτοπόρος γλύπτρια της αφαίρεση αλλά ακόμη δεν απολάμβανε την παγκόσμια αναγνώριση που χαίρει σήμερα (τέλη του 2019 την παρουσίασε ο Δασκαλόπουλος μέσω του Neon στην πρώτη της ατομική έκθεση στην Ελλάδα In the realm of the senses, στο Κυκλαδικό).
Ορισμένοι ίσως γνωρίζουν ότι η θαυμαστή Χρύσσα δεν είχε στον ήλιο μοίρα όταν έφτασε στο Μανχάταν -είχε όμως το προνόμιο να γεννηθεί στην Αθήνα από μορφωμένους γονείς. Αργότερα πέντε δικούς της ορόφους στην κοσμοπολίτικη μητρόπολη. Τα γνωστά της γλυπτικά έργα, συναρμογή γύψου, αλουμινίου, πλέξιγλας και νέον, παρουσιάστηκαν στα σπουδαιότερα μουσεία και κοσμούν τη συλλογή τους (Tate Modern).
Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού και το αρχοντικό Λονδίνο είχε γεννηθεί ο Τζον Χριστοφόρου του οποίου ο αδρός εξπρεσιονισμός μάγεψε τον Κυριάκο Κουτσομάλλη τα πρώτα χρόνια μετά τον Πόλεμο όταν αγοράστηκε μεγάλο μέρος της περίφημης συλλογής.
Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με το Ίδρυμα στο οποίο ανήκει, το 1979, με σκοπό την ενίσχυση των εικαστικών τεχνών. Κάθε καλοκαίρι έκτοτε ανταγωνίζεται επάξια την Αθήνα στις εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών του 20ου αιώνα: Πικάσο, Λοτρέκ, Σαγκάλ, Ντε Κίρικο, Τζιακομέτι (η μόνιμη συλλογή φιλοξενείται τώρα στο εξαίσιο Μουσείο της Αθήνας). Από το 2000 και μετά το θάνατο της Ελίζας, την προεδρία του Ιδρύματος κατέχει η ανιψιά της, η Φλορέτ Π. Καραδόντη.
Ο Κυριάκος Κουτσομάλλης γνώρισε τον Βασίλη Γουλανδρή στο Παρίσι το 1972 όπου σπούδαζε Ιστορία και αργότερα Ιστορία της Τέχνης και έκτοτε ως το τέλος της ζωής του αποτέλεσε τον πιο στενό συνεργάτη και σύμβουλό του στα θέματα της τέχνης.
Πληροφορίες:
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή: Οδός Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Χώρα, Άνδρος
«Αφαιρετικές προσεγγίσεις Ελλήνων καλλιτεχνών της Διασποράς» Έργα από τη συλλογή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή
Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή: Ερατοσθένους 13, Αθήνα
«Η παιδική φαντασία αντίδοτο στην απομόνωση»
Διάρκεια: 1 Ιουλίου – 30 Σεπτεμβρίου
Διαβάστε επίσης:
Η κυρία της Τέχνης Τερψιχόρη Αγγελοπούλου, λίγο πριν την Greek Sale
Το Εθνικό Θέατρο συμμετέχει στο «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός»
Χριστιάννα Στεφάνου: Η Ελληνίδα που αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Λυρικής Σκηνής της Βιέννης
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση