«Οι Βρυξέλλες είναι μια όμορφη πόλη. Εκεί χτυπάει η καρδιά της Ευρώπης. Εκεί χτυπάει και η καρδιά της γιαγιάς. Τρεις μήνες κάθε χειμώνα. Εδώ και τριάντα χρόνια. Στις Βρυξέλλες ζουν η κόρη της και τα εγγονάκια της. Δηλαδή ποια εγγονάκια; Είναι μεγάλα παιδιά πια»…
Αρχή της ιστορίας, καλησπέρα σας. Δεν το λέει, αλλά κάθε φορά που η Άλκη Ζέη αφηγούνταν μια ιστορία ήταν σαν άνοιγε ένα παράθυρο στον κόσμο. Τον αληθινό κόσμο, που καλούσε τα παιδιά να τον γνωρίσουν. Ένα τέτοιο παραμύθι είναι και «Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς», το τελευταίο της βιβλίο, που μόλις κυκλοφόρησε (εκδόσεις Μεταίχμιο), που αναφέρεται ξεκάθαρα στη σημερινή εποχή, αφού, όπως έλεγε και η ίδια σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις της, «δεν αντλώ πια αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια, οι ήρωες μου είναι σημερινά παιδιά».
Πλήρης ημερών, γεμάτη συναισθήματα, εικόνες και γνώση είναι κι αυτή η γιαγιά των παιδιών, που βγαίνει απαλά έξω από τη ζωή, σαν να πηγαίνει απλώς έναν νυχτερινό περίπατο. Και, παρ’ ότι στην ουσία του το βιβλίο μιλάει για μια απώλεια, ο τρόπος είναι τέτοιος, που μόνον νοσταλγία προκαλεί και μια γλυκιά μελαγχολία.
Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και σαν μια προετοιμασία για τους δικούς της ανθρώπους -όταν γραφόταν- αφού η Άλκη Ζέη έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Φεβρουάριο, έχοντας ωστόσο ζήσει «έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές», όπως η ίδια έγραφε, αυτοβιογραφούμενη.
Τη διαχρονικότητα των βιβλίων της, εξάλλου, αποδεικνύει μία ακόμη έκδοση του εμβληματικού έργου της «Ο Μεγάλος περίπατος του Πέτρου» σε graphic novel, που κυκλοφορεί τον Δεκέμβριο με διασκευή από τη συγγραφέα Αγγελική Δαρλάση και σε εικονογράφηση του κομίστα Δημήτρη Μαστώρου.
Ευαισθησία, χιούμορ και κοφτερή ματιά
Με ευαισθησία, χιούμορ, αλλά και κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, όπως επίσης με κοφτερή ματιά, που δεν την εγκατέλειψε ποτέ, η Άλκη Ζέη (1923 -2020) δεν υπήρξε απλώς συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, διεθνώς αναγνωρισμένη βεβαίως, αλλά κυρίως εκείνη που κατόρθωσε να μιλήσει στα παιδιά μ’ έναν μοναδικό τρόπο για την νεότερη ιστορία.
Σπουδαίο ταλέντο και προσόν, καθώς δεν είναι απλές ιστορίες οι δικτατορίες, οι εμφύλιοι, οι εξορίες κι όχι μόνο για τα παιδιά. Καθώς περνούσαν, όμως, μέσα από την προσωπική ματιά της, τις εμπειρίες και τα γεγονότα που έζησε, όλα απέκτησαν μια άλλη διάσταση, έγιναν πιο ξεκάθαρα και απλά.
Γι’ αυτό, άλλωστε, και τα βιβλία της, παρ’ ότι απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους, διαβάζονται ευχαρίστως και από τους ενήλικες. Όπως είχε γράψει η ίδια: «Γράφοντας το πρώτο μου μυθιστόρημα, «Το καπλάνι της βιτρίνας», που είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό και περιγράφει τα παιδικά μου χρόνια στη Σάμο, πώς να μην έχει αναφορές στη δικτατορία του Μεταξά το 1936, που εισέβαλε στη ζωή μας και μπλέχτηκε με τα παιχνίδια μας».
«Έγραψα τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου», ενώ βρισκόμουνα μακριά από την Ελλάδα, στο Παρίσι, εξαιτίας της Χούντας αυτή τη φορά. Στο βιβλίο αυτό μιλώ για τον πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση. Βάζω για ήρωα ένα μικρό αγόρι, για να είναι το έργο πιο κοντά στα παιδιά και το τοποθετώ σε μια οικογένεια που δεν έχει σχέση με τη δική μου, για να απομακρυνθώ από την αυτοβιογραφία. Πώς, όμως, να απομακρυνθώ, όταν τα γεγονότα που περιγράφω τα έχω ζήσει εγώ η ίδια, μέρα τη μέρα, στιγμή τη στιγμή; Έτσι, σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει ένα κομμάτι από μένα. Βρίσκομαι ακόμα μέσα στο τριζόνι, στη χελώνα, το σκύλο, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη αφήγηση».
«Στο «Κοντά στις ράγιες» τοποθετώ την ιστορία μου στην προεπαναστατική Ρωσία της εποχής των τσάρων. Παίρνω, λοιπόν, από τις ελληνικές εφημερίδες την περιγραφή της εισόδου των τανκς στο Πολυτεχνείο και την τοποθετώ στην Πετρούπολη, την μακρινή εκείνη εποχή που άρχισαν οι εξεγέρσεις των φοιτητών εναντίον του τσάρου. Μόνο που, αντί τανκς, βάζω άλογα. Και μπαίνει η αστυνομία καβάλα στα άλογα, γκρεμίζοντας τη σιδερένια πόρτα κι όλα εξελίσσονται ακριβώς όπως το 1973 στο Πολυτεχνείο στην Αθήνα. Η δεκάχρονη ηρωίδα μου αγαπήθηκε πολύ απ’ αυτά και σε όλο βέβαια το μυθιστόρημα ξεπροβάλλει το μικρό κορίτσι που ήμουνα εγώ στα φασιστικά σχολεία της δικτατορίας του Μεταξά».
Οι μαρτυρίες
«Τα πολύ δύσκολα άρχισαν με το μυθιστόρημά μου, «Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Βασανίστηκα πολύ πριν αρχίσω να το γράφω, κυρίως γιατί έψαχνα την ιστορική αλήθεια. Μέσα, όμως, στην έρευνα μου κατάλαβα πως η αλήθεια που γύρευα δεν ήτανε καταγραμμένη πουθενά. Μόνο μαρτυρίες αυτής της περιόδου – πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος – κατέγραφαν αυτά τα γεγονότα, που καθένας τα περιέγραφε όπως τα έζησε. Έτσι αποφάσισα πως τα ιστορικά γεγονότα θα παρουσιαστούν όπως τα είδε και τα έζησε η ηρωίδα μου. Δεν ήθελα να γράψω ούτε την ιστορία μιας εποχής που ακόμα δεν είναι ξεκάθαρη, ούτε την αυτοβιογραφία μου, αλλά όσα γράφω να είναι η αλήθεια, έστω κι αν αυτή η αλήθεια περνούσε μέσα από μένα».
Πολυβραβευμένη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πολυδιαβασμένη επίσης, τιμημένη από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο του έργου της και επίτιμη διδάκτωρ πανεπιστημιακών σχολών, η Άλκη Ζέη έμεινε ως τα βαθιά γεράματα νέα στη σκέψη, την αντίληψη και το γράψιμο, όπως δείχνουν και τα ύστερα γραπτά της.
Απόδειξη, τούτος εδώ ο «Νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς», που συνοδεύεται από μία ευαίσθητη εικονογράφηση από τον Νικόλα Χατζησταμούλο, μια τρυφερή, διαχρονική ιστορία αγάπης.
Διαβάστε επίσης:
Η Πέννυ Χατζηευστρατίου Μιχελινάκη (Electron SA), συγγραφέας του φωτός
Jamie Margolin: Η συγγραφέας και ακτιβίστρια που έκανε σκοπό ζωής τη σωτηρία του πλανήτη
Ορκίστηκε Ελληνίδα πολίτης η διεθνούς φήμης συγγραφέας, Victoria Hislop
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση