Στην κορυφή του design: Βέτα και Λώρα Τσουκαλά με δικά τους λόγια

Στον τριώροφο «ναό» της εσωτερικής διακόσμησης που στεγάζει τα γραφεία της Βέτας (Στεφανίδου) Τσουκαλά στη λεωφόρο Κηφισίας και όπου ορίστηκε η συνάντηση μαζί της, αισθάνεται κανείς σαν να βρίσκεται σε μουσείο και οφείλει να βγάλει χαρτί και μολύβι για σημειώσεις: Από την περίλαμπρη είσοδο ως τους εσωτερικούς χώρους (ορισμένες γωνίες θυμίζουν περισσότερο ατελιέ παρά μπουτίκ), εκτίθενται μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα κομμάτια στο δυτικό ντιζάιν.

Δημιούργησε το δικό της μορφολογικό αλφάβητο: Στις περισσότερες οικίες της Αθήνας (και πέριξ), στα ελληνικά νησιά (Ύδρα), στα σκάφη, σε σπίτια στο Λονδίνο ή την Αγγλική εξοχή, το Μονακό, το Παρίσι και τη Νέα Υόρκη, το έμπειρο μάτι της πολυταξιδεμένης και ευρυμαθούς ελίτ διακρίνει το άγγιγμα της Βέτας Τσουκαλά στους εσωτερικούς χώρους: τη μοναδική ισορροπία του άξονα, των χρωμάτων, του φωτός, των υλικών με έναν τρόπο απαράμιλλο.

Χωρίς ίχνος μιμητισμού, με αυστηρότητα αλλά και ελευθερία ή αυθορμητισμό, με αυτοέλεγχο και φονξιοναλιστικό ρασιοναλισμό όπου η πολυτέλεια εκφράζεται άλλοτε απλά και απέριττα και άλλοτε πιο αναλυτικά, αλλά ποτέ φλύαρα. Τηρουμένων των αναλογιών, περίπου σαν άλλη Coco Chanel στην εσωτερική διακόσμηση, η Βέτα Τσουκαλά έφτασε την «τέχνη» της εσωτερικής αρχιτεκτονικής στα υψίπεδα των δυνατοτήτων της συνδυάζοντας αρρενωπές γραμμές με τη γυναικεία ζεστασιά. Αέναα πρωτοπόρος, δημιούργησε κώδικες τους οποίους η ίδια αργότερα καταστρατήγησε.

Οι πρώιμες αναζητήσεις

Σήμερα παραμένει επικεφαλής της λαμπρής επιχείρησης που ξεκίνησε πριν από περίπου σαράντα χρόνια. Τα ισχυρότερα ονόματα από το χώρο της ελληνικής ναυτιλίας, βιομηχανίας, των επιχειρήσεων κατοικούν σε χώρους με την υπογραφή της.

Διόλου τυχαίο λοιπόν που η πειθαρχία την οποία τής επέβαλε ο πατέρας της εξ απαλών ονύχων, κράτησε την επιχείρησή της ζωντανή και ακμάζουσα αυτά τα δέκα τελευταία χρόνια της βαθειάς ελληνικής ύφεσης. Μπορεί να της αγόραζε σκαρπίνια από την Ελβετία αλλά απαιτούσε συνέπεια στη μοναδική της υποχρέωση: Το διάβασμα. Ουδέποτε τον απογοήτευσε. Παρότι άριστη στα μαθηματικά, οι γονείς της την έστρεψαν προς την κατεύθυνση της Αρχαιολογίας. Μοιραία συγγενική με το ντιζάιν -εμπεριέχει σχέδιο, Ιστορία, διαστάσεις, ρυθμούς, αισθητική που έχει σημασία να γνωρίζει κανείς σε τέτοια δουλειά: Κατάφερε αργότερα να ενσωματώσει την καθαρότητα των κλασικών μορφών στις σύγχρονες αρχιτεκτονικές μελέτες της.

Καθοριστικές συναντήσεις στη ζωή της σύντομα την έπεισαν να αλλάξει αντικείμενο σπουδών. Ως φοιτήτρια γνώρισε τον μετέπειτα γνωστό αρχιτέκτονα και σύζυγό της Τάκη Τσουκαλά. Τον συνόδευσε στην Ακροκόρινθο όπου έφτιαχνε το εξοχικό βαθύπλουτου άγγλου βιομηχάνου με βαθειά μόρφωση ο οποίος μιλούσε παθιασμένα για τη διαρρύθμιση του εσωτερικού πλάνου της οικίας του (ως γνωστόν, υπάρχει μεγάλη παράδοση στην Αγγλία στον συγκεκριμένο κλάδο). Της κέντρισε το ενδιαφέρον.

Φοιτήτρια ακόμη, η Βέτα Τσουκαλά ταξίδεψε στην Ιταλία και φιλοξενήθηκε για τέσσερις μήνες στον διπλωμάτη θείο της Γιώργο Στεφανίδη στη Ρώμη. Εκείνος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με έναν από τους πιο σημαντικούς (σουρεαλιστές) ζωγράφους του 20ού αιώνα, τον Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο (1888-1978), εμπνευστή της pittura metafisica (μεταφυσικής ζωγραφικής). Είχε το μοναδικό προνόμιο να τον επισκέπτεται συχνά στο ατελιέ του και έτσι τότε «μελέτησα πάρα πολύ το χρώμα». Και εκείνος ερχόταν  συχνά στο σπίτι τους για φαγητό. Ο Ντε Κίρικο είχε συνειδητοποιήσει από νωρίς την αποξένωση του ανθρώπου από τα γνωστά του καθημερινά αντικείμενα. Οι εμπειρίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τον ώθησαν να τα δει με διαφορετικό βλέμμα: τα βρήκε τραγικά παράλογα, χωρίς νόημα. Αυτόν τον παραλογισμό έπλασε σε εικόνα…

Η συνάντηση μαζί του επηρέασε τον νεανικό και εύπλαστο ακόμη αισθητικό της ορίζοντα: «Άλλαξε τελείως την οπτική μου γωνία. Και άρχισα να ασχολούμαι με την τέχνη συζητώντας με ανθρώπους που τη γνώριζαν, και να καταλαβαίνω τι σήμαινε τότε μοντέρνα τέχνη. Πολλοί άνθρωποι επειδή δεν είχε τη λεπτομέρεια των Φλαμανδών δεν την θεωρούσαν μεγάλη. Όμως απεδείχθη ότι ίσως ήταν διότι έφερε στο προσκήνιο την τρίτη διάσταση, δηλαδή την υποκειμενική προοπτική του δημιουργού πάνω σε κάθε τι που αντίκρυζε. Πιστεύω σήμερα ότι ένα σπίτι χωρίς έργα τέχνης δεν λέει τίποτα όπως και ένα σπίτι με έπιπλα καλοβαλμένα μεν αλλά χωρίς αναφορές. Για να μην μιλήσω για απλοϊκές σκέψεις όπως «βάζω την αντίκα δίπλα στη σύγχρονη τέχνη και έχω το mix and match»».

Η βαθύτερη γνώση για τα καλλιτεχνικά ρεύματα και τους δημιουργούς αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμη σήμερα όπου η επιτυχία του σύγχρονου ντιζάιν βασίζεται εν πολλοίς στο κατά πόσο και με ποιον τρόπο εισάγει το στοιχείο της τέχνης μέσα στο χώρο.

Η Βέτα (ακόμη φοιτήτρια) επισκέφτηκε αργότερα το διώροφο διαμέρισμα της Τζένης Καρέζη πίσω από το Caravel το οποίο ανακαίνιζε ο Τάκης Τσουκαλάς. Είδε τον κορυφαίο σκηνογράφο Γιάννη Μετζικώφ να προτείνει στην ηθοποιό να της φτιάξει μία επιζωγραφισμένη ταπετσαρία στο χώρο γύρω από το τζάκι. Ακόμη ένα περιστατικό που ενεργοποίησε την αισθητική της περιέργεια και την ώθησε τελικά στην κατεύθυνση του design.

Με τον θρυλικό Χικς

Μετά την Αρχαιολογία πήρε και πτυχίο Αγγλικής Φιλολογίας (όλα μετράνε). Ύστερα έφυγε αμέσως για το Λονδίνο και τη γνωστή σχολή εσωτερικής διακόσμησης Inchbald School of Design.

Εκεί άκουσε για πρώτη φορά να γίνεται λόγος για τον αναμορφωτή του περίφημου βρετανικού design και κορυφαίο σχεδιαστή εσωτερικών χώρων Ντέιβιντ Χικς (David Hicks, 1929-1998).

Επειδή εκείνος διατηρούσε τότε το καταπληκτικό του κατάστημα κοντά στη Σχολή της (στην πιο κομψή οδό του Λονδίνου για την ανδρική μόδα, τη γνωστή Jermyn street), δεν έχανε ευκαιρία να τον επισκέπτεται.

«Ερωτεύτηκα όλο του το στιλ»: Συμμετρία στο χρώμα, στο φως, στη μορφή με συγκερασμό αρχιτεκτονικής ιστορίας (regency και γαλλικό στιλ) με τις απλουστευμένες γραμμές του σύγχρονου ντιζάιν και τη χρήση της ελληνικής διαστασιολόγησης ως προς τις κολώνες, τις φρίζες, τα γύψινα. Έκανε το μεγαλειώδες πιο προσιτό διατηρώντας πάντα τις διαστάσεις του.

«Το πιο βασικό του χαρακτηριστικό ήταν ο φωτισμός και το χρώμα. Πίστευε ότι όλα τα χρώματα συνδυάζονται μεταξύ τους αρκεί να βρίσκονται στον κατάλληλο τόνο. Όπως και στη φύση υπάρχουν όλα τα χρώματα συγχρόνως». Επέμενε ότι ο φωτισμός έπρεπε να προέρχεται από τρεις πηγές στο δωμάτιο (δάπεδο, οροφή, μέσο) ώστε η μία να συμπληρώνει την άλλη. Η θεωρία του έφερε την επανάσταση.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα άνοιξε το δικό της κατάστημα. Μέσα σε έξι μήνες ο Χικς της έδωσε την αντιπροσωπεία του και σύντομα την έχρισε συνεργάτη του στο ντιζάιν. Πέρα από τα διάφορα πρότζεκτ στα οποία συνεργάζονταν, η Βέτα απέκτησε πρόσβαση στην περίφημη βιβλιοθήκη του όπου διατηρούσε τα αρχεία με τη σωστή διαστασιολόγηση. «Όλοι αντιγράφουν αλλά αν δεν έχεις το πρωτότυπο, πάντα κάτι φεύγει στην αντιγραφή όσο καλή και αν είναι», παρατηρεί εκείνη σήμερα.

Η αναγνώριση της συμμετρίας

Μετά το θάνατό του (την κηδεία του στη δεύτερη οικία του στην εξοχή της Οξδόρδης την είχε σχεδιάσει ο ίδιος από την αρχή ως το τέλος), η Βέτα Τσουκαλά συνέχισε την πορεία της στις δικές του ράγες εμπλουτίζοντας όμως τη φιλοσοφία της «με νέες τεχνικές και υλικά στο ντιζάιν που έχει προχωρήσει πάρα πολύ» διευκρινίζει. Τη βοήθησε και η σύμπλευση με τον σύζυγό της, μέσω του οποίου μυήθηκε σε όλες τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες.

«Θεωρώ πολύ βασικό τον άξονα στο χώρο. Όχι τη συμμετρία (ό,τι υπάρχει αριστέρα, το ίδιο δεξιά, οι μεγάλοι designers έχουν ξεφύγει τελείως από αυτό) αλλά το σωστό βάρος σε κάθε χώρο, την ισορροπία, balance, πράγμα που απαιτεί μεγάλη μαεστρία. Πρέπει να έχεις μελετήσει τι σημαίνει διάσταση. Δεύτερον φως και υλικά. Η μεγάλη ευκολία όταν ζητάει κανείς κάτι απλό είναι να πει ο σχεδιαστής ότι θα βάλει λίγα υλικά. Όμως πολλά υλικά δεν σημαίνει ότι προκύπτει κάτι δύσπεπτο. Πρέπει απλώς να ξέρεις πώς να χρησιμοποιήσεις τις απεριόριστες εκδοχές υλικών που υπάρχουν», επισημαίνει η ίδια.

Στο σπίτι της κυρίας Χάινς (Heinz) στην αγγλική εξοχή, ο Χικς είχε τοποθετήσει ροζ τριανταφυλλιά έτσι ώστε να διακρίνεται σε άξονα από το παράθυρο του πρωινού δωματίου (όλο στο γνώριμο δικό του dusty pink). Κάποια στιγμή εκείνη την μετακίνησε ελαφρώς προς το πλάι και ύστερα από λίγο έλαβε το σημείωμα της παραίτησής του: «Προφανώς εσείς θέλετε κηπουρό και όχι αρχιτέκτονα κήπων».

Μεγαλοφυής, «αλλά εκκεντρικός και δύσκολος στη συνεργασία με τον πελάτη. Όταν δεν του άρεσε κάτι μπορούσε να γίνει προσβλητικός» θυμάται η Βέτα. Επισκέπτηκαν μία έπαυλη υπό κατασκευή στην Εκάλη και όταν ο Χικς εισχώρησε στο χωλ παρατήρησε υπεροπτικά: «What a nice bathroom… Δεν τον ένοιαζε».

Η γκαλερί VST και η νέα εποχή του ντιζάιν

Ο οίκος Τσουκαλά εισέβαλε στη νέα εποχή του ντιζάιν με τη Λώρα Τσουκαλά στα ηνία. Η μοναχοκόρη της ιδρύτριας γαλουχήθηκε με αυτόν τον μοναδικό συγκερασμό ιστορίας και σύγχρονης ματιάς που απογείωσε η μητέρα της ενώ παράλληλα έφερε στην εταιρεία την απαραίτητη νέα γενιά πελατών. Γρήγορα αντιλήφθηκε ότι οι σύγχρονες τάσεις στο διεθνές design υψηλού επιπέδου απαιτούν πλέον τη συνέργεια της τέχνης στη σύνθεση του χώρου όχι ως επιπλέον στοιχείο της διακόσμησης αλλά οντολογικά: objets d’art και έπιπλα ως αντικείμενα γλυπτικής τέχνης συνθέτουν πλέον το σύγχρονο σκηνικό.

Οι πιο ισχυροί και εκλεκτοί πελάτες ανά τον κόσμο αποζητούν να ζήσουν μέσα σε χώρους όσο το δυνατόν πιο μοναδικούς, αντανάκλαση του δικού τους ιδιαίτερου κόσμου. Οι σχεδιαστές καλούνται να εμπλουτίσουν το χώρο τους με έπιπλα design: δηλαδή custom made δημιουργίες (κατά παραγγελία) που σχεδίασαν οι ίδιοι σύμφωνα με τη μελέτη του εκάστοτε χώρου. Ή διαφορετικά από ανεξάρτητους καλλιτέχνες που όμως σχεδιάζουν έπιπλα. «Ξεφυλλίζοντας περιοδικά, ποτέ πια δεν βλέπει κανείς στοιχεία να επαναλάμβονται», διαπιστώνουν μητέρα και κόρη.

Έπιπλα mass production αλλά και οι παλιοί καλοί οίκοι κατασκευής επίπλων, έχουν πλέον δώσει τη θέση τους στις design galleries, τυπικούς εκθεσιακούς χώρους (γκαλερί) design όπως η Carpenters Gallery ή η γκαλερί Υves Gastou (Ιβ Γκαστόυ).

Ορμώμενη από τη συγκεκριμένη τάση, η Λώρα ίδρυσε τη δική της γκαλερί VST στον τρίτο όροφο του κτιρίου της Κηφισίας πριν από τρία χρόνια. Περιλαμβάνει σύγχρονα αλλά και vintage αντικείμενα design. Υπάρχει για παράδειγμα μπουφές 150.000 ευρώ του american master Κέλβιν Λα Βερν (Kelvin La Verne) αλλά «βρίσκει κανείς και αντικείμενα με λογικές τιμές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ως teaser στο χώρο του», επισημαίνει η Λώρα.

Μητέρα και κόρη συμφωνούν ότι αυτή η παγκόσμια τάση ξεκινάει μετά τη δημιουργία της μπουτίκ Louis Vuitton (Λουί Βουιτόν) στα Σανς Ελιζέ στο Παρίσι από τον Πίτερ Μαρίνο το 2005: για πρώτη φορά βρισκόταν η τέχνη τόσο έντονα στο προσκήνιο.

Είχε βέβαια προηγηθεί η δημοπρασία από τον Christie’s της οικίας του Yves Saint Laurent  όπου οι τιμές των αντικειμένων της Claude Lalanne εκσφενδονίστηκαν. «Εμείς θεωρούμε πρωτοπόρο τον Henri Samuel που έφτιαξε τα πιο σοβαρά σπίτια του κόσμου (ας πούμε του Ρόθτσιλντ) βάζοντας πράγματα του Ικιλί (Hiquily) και του Τζακομέτι μέσα σε ένα σούπερ γαλλικό περιβάλλον», παρατηρούν.

Οι δημιουργίες των σύγχρονων designer παίρνουν τη θέση τους δίπλα στα κομμάτια σχεδιαστών που έχουν περάσει στη σφαίρα του θρύλου όπως η Γαλλίδα Charlotte Perriand. «Κάποια στιγμή και τα σύγχρονα κομμάτια θα γίνουν κλασικά εφόσον έχουν ποιότητα».

Όταν η γκαλερί VST συμμετείχε για πρώτη φορά στην κορυφαία PAD στο Παρίσι με Ελληνίδα και Γάλλο σχεδιαστή που διαμένει στην Πάρο, διόλου τυχαίο ότι τα τρία τέταρτα του περιπτέρου αγοράστηκαν από τον ίδιο τον Πίτερ Μαρίνο. Έκτοτε συμμετέχουν σε όλες τις διεθνείς PAD (Λονδίνο, Μονακό, Παρίσι). Στην περυσινή έκδοση στο Λονδίνο έδειξαν έργα του Τάκι, του Πανιάρα, της Καρέλλα και της Ξένου. Στη συνέχεια συνεργάστηκαν με την Ariadne Gallery στο Λονδίνο δείχνοντας αρχαία κομμάτια (κυκλαδικά ειδώλια, αμφορείς, μαρμάρινα και μπρούτζινα σκεύη) μαζί με πιο σύγχρονα έργα.

«Πάντως υπάρχουν και πάρα πολύ καλοί συλλέκτες στην Ελλάδα που αγαπούν αυτό το κομμάτι με την ιστορία του και την ποιοτική του διάσταση, εκτιμούν το τεχνικό επίτευγμα και δεν σκέφτονται μου αρέσει γιατί κάνει τόσο», καταλήγουν αισιόδοξα.