Τέσσερις πίνακες. Τέσσερις μεγάλοι έρωτες. Τέσσερις γυναίκες που αγαπήθηκαν παράφορα και εγκαταλείφθηκαν ή …τον εγκατέλειψαν. Για τον Picasso, ο λόγος και τις γυναίκες του. Τις σπουδαιότερες από αυτές φυσικά – οι άλλες πού να βρεθούν και πώς να μετρηθούν – αυτές που έγιναν μούσες για τον μεγαλύτερο ίσως καλλιτέχνη του 20ού αιώνα, αλλά και υπέμειναν τα πάνδεινα από τον καταπιεστικό και τυραννικό χαρακτήρα του.
Η Marie-Thérèse Walter πρώτη, η Dora Maar στη συνέχεια, η Françoise Gilot μετά και τελευταία η Jacqueline Roque. Καθεμία μάλιστα από αυτές αντιπροσώπευσε μία σημαντική στιγμή στην καριέρα του, είτε αυτή αφορούσε τον παράνομο ερωτικό δεσμό του με την Marie-Thérèse στα τέλη της δεκαετίας του 1920, δηλαδή κατά την ύστερη κυβιστική περίοδο του ζωγράφου, είτε τον αισθησιασμό της Jacqueline Roque στα τελευταία του χρόνια. Όλες οι ερωτικές υποθέσεις του Picasso εξάλλου, ήταν θρυλικές και τροφοδότησαν τη δημιουργικότητά του.
«Ζωγραφίζω με τον τρόπο, που κάποιοι άλλοι γράφουν την αυτοβιογραφία τους», είχε πει ο ίδιος ο Pablo Picasso, εξηγώντας, ότι οι πίνακές του ήταν σαν τις σελίδες ενός ημερολογίου. Και για έναν καλλιτέχνη με τεράστια σεξουαλική διάθεση, αυτό ίσως αποκαλύπτει, γιατί πολλά από τα έργα του επικεντρώνονται στις γυναίκες της ζωής του.
Είναι γνωστό άλλωστε, ότι για τον Picasso, το σεξ και η τέχνη ήταν αλληλένδετα – η αναπαραγωγική πράξη σε αρμονία με τη δημιουργική. «Καταβρόχθιζε» τις ερωμένες του στον καμβά και στην κρεβατοκάμαρα με την όρεξη ενός Μινώταυρου, αναπαριστάνοντας μάλιστα τον εαυτό του μέσω κωδικοποιημένων συμβόλων, που συχνά ήταν φαλλοί.
Όπως έχει γράψει μάλιστα ο βιογράφος του John Richardson «Το να ζεις μια μέρα με τον Picasso ήταν σαν να ζεις με τον Δράκουλα. Απορροφούσε την ενέργειά σου ως την τελευταία σταγόνα». Πράγματι για μερικές από τις γυναίκες στη ζωή του Picasso , η προσωπικότητά του και οι απαιτήσεις του ήταν καταστροφικές αφού τις οδήγησαν σε νευρική εξάντληση. Από την άλλη όμως τα πορτρέτα που έκανε εκείνος γι΄αυτές μαρτυρούν έναν άλλο Picasso, που εξυμνούσε τη δύναμη και την αντοχή των ερωμένων του, μια ορμή από την οποία εξαρτιόνταν και ο ίδιος.
Η αθώα Marie-Thérèse
Το πρώτο πορτρέτο χρονολογικά, ζωγραφισμένο στις 4 Δεκεμβρίου 1937 είναι της Marie-Thérèse. Τίτλος του «Γυναίκα με πορτοκαλί μπερέ και γούνινο γιακά». Η ιστορία του ή μάλλον η ιστορία της σχέσης του Picasso με το μοντέλο-ερωμένη του είχε αρχίσει από το 1927.
«Ήμουν ένα αθώο κορίτσι. Δεν ήξερα τίποτα, ούτε για τη ζωή ούτε για τον Picasso… Είχα πάει για ψώνια στο Γκαλερί Λαφαγιέτ και ο Picasso με είδε την ώρα που έφευγα από το μετρό. Με άρπαξε απλά από το μπράτσο και μου είπε: Είμαι ο Picasso! Εσύ και εγώ θα κάνουμε σπουδαία πράγματα μαζί». Αυτά έλεγε πολύ αργότερα η ίδια η Marie-Thérèse Walter (1909 -1977) για την πρώτη της συνάντηση μαζί του. Εκείνη ήταν μόλις 17 ετών, φρέσκια και χυμώδης, χωρίς να έχει ιδέα ποιος ήταν ο Picasso, εκείνος 46 και διάσημος.
Το νεαρό της ηλικίας της αφ΄ενός και το γεγονός, ότι αυτός ήταν παντρεμένος ακόμη με την Olga Khokhlova, μια Ρωσο-Ουκρανή χορεύτρια, τον υποχρέωσαν να κρατήσει αρχικά την σχέση τους μυστική. Έτσι στα πρώτα έργα του η αισθησιακή, κατάξανθη Marie-Thérèse εμφανίζεται κάπως συγκαλυμμένα, με τα χαρακτηριστικά της να ενσωματώνονται συχνά στο φόντο των πινάκων. Ως τα τέλη του ΄31 όμως, όταν ο Picassoαποφασίζει να αποκαλυφθεί και να παρουσιάζει φανερά πλέον την νεαρή μούσα του. Στον πίνακα «Γυναίκα με πορτοκαλί μπερέ και γούνινο γιακά» την παρουσιάζει σαν μια σύγχρονη κοπέλα της πόλης. Κι όπως έχει γράψει ο ιστορικός της τέχνης Ντέιβιντ Σιλβέστερ «Ο Picassoπιθανώς δεν είχε γίνει πραγματικά ερωτικός καλλιτέχνης … ώσπου ν΄αρχίσει να εξυμνεί τις χαρές του έρωτα με την Marie-Thérèse».
Ωστόσο, σύντομα κουράστηκε από την υποταγμένη και αδύναμη ερωμένη του και έστρεψε την προσοχή του στην λαμπρή και υπερσύγχρονη, σουρεαλίστρια φωτογράφο Dora Maar.
Η σουρεαλίστρια Dora Maar
Το «Πορτρέτο Γυναίκας» ζωγραφισμένο το 1939 είναι ένα στιβαρό πορτραίτο της Dora Maar (1907 -1997), που αποδίδεται ως γυναίκα – πολεμιστής, μια μορφή μεταξύ Ιωάννας της Λωραίνης και Κασσάνδρας ή αλλιώς μια προειδοποίηση για τον επερχόμενο πόλεμο.
«Για μένα είναι η γυναίκα που κλαίει», είχε πει ο Picassoγια τη μούσα του, η οποία ήταν η μόνη, που είχε το δικαίωμα να φωτογραφίζει τα διαδοχικά στάδια της «Guernica» ενώ ο Picassoτην ζωγράφιζε το 1936. «Εδώ και χρόνια την ζωγράφισα με βασανισμένες μορφές, όχι από σαδισμό αλλά ούτε και με ευχαρίστηση, απλώς υπακούοντας σε ένα όραμα, που με ανάγκαζε να το κάνω», όπως είχε πει ο ίδιος.
Είχαν γνωριστεί ακριβώς το 1936 στο περίφημο καφέ του Παρισιού, Καφέ ντε Μαγκό, όπου σύχναζε η πολλά υποσχόμενη φωτογράφος, μέλος της παρέας των σουρεαλιστών και ερωμένη του Georges Bataille. Η σχέση τους ήταν από την αρχή παθιασμένη, τόσο που η ίδια να ανεχθεί το γεγονός, ότι ήταν ακόμα παντρεμένος επισήμως ενώ από την επίσημη επίσης, ερωμένη του, την Marie-Thérèse μόλις είχε αποκτήσει μία κόρη, την Maya.
Εννέα χρόνια αργότερα όμως, μία νεώτερη γυναίκα η Françoise Gilot, 21 χρονών τότε, θα πάρει τη θέση της. «Μετά τον Picasso, μόνον ο Θεός», θα πει η Dora Maar μετά το χωρισμό τους και θα πέσει σε βαθιά κατάθλιψη από την οποία δεν θα γλιτώσει ποτέ, παρά τις προσπάθειες του φίλου της Πωλ Ελιάρ και του ψυχαναλυτή Jacques Lacan.
Η δυναμική Françoise Gilot
Παρά το νεαρό της ηλικίας της η Françoise Gilot (γεν. 1921) αποδείχθηκε εκπληκτικά ικανή στον χειρισμό της ερωτικής επιθυμίας του ζωγράφου. Ζωγράφος και η ίδια, εξαιρετικά ταλαντούχα, με ισχυρή προσωπικότητα και δυναμισμό υποτάχθηκε ωστόσο σιγά σιγά στον δυναστικό Picasso, αλλά όταν ο θυελλώδης έρωτας πέρασε, κατόρθωσε να τον εγκαταλείψει. Πήρε τα δύο της παιδιά, την Paloma και τον Claude και έφυγε για το Παρίσι αφήνοντάς τον έξαλλο από θυμό.
«Είμαι η μοναδική γυναίκα που σώθηκα από τον Picasso και δεν έχω μετανιώσει ούτε μια στιγμή γι΄ αυτό», έχει πει η ίδια. Κι όταν πολλά χρόνια αργότερα, ο John Richardson την ρώτησε, γιατί η σχέση τους τελικά κατέρρευσε, η απάντησή της ήταν: «Δεν είμαι μια υποτακτική γυναίκα».
Το «Πορτρέτο της Françoise Gilot» ζωγραφισμένο μεταξύ 2 Μαΐου και 26 Δεκεμβρίου 1947, έχει σπαρτιατική ένταση, που σηματοδοτεί την τελευταία περίοδο της ασπρόμαυρης φάσης του Picasso, που χρησιμοποιεί την αθωότητα της Gilot για να απεικονίσει με ζοφερή σαφήνεια τον άγριο μεταπολεμικό κόσμο.
Η μεσογειακή Jacqueline
Το ακριβώς αντίθετο από την Françoise Gilot ήταν η Jacqueline Roque, που έγινε μάλιστα δεύτερη γυναίκα του Picasso. Ήταν η τελευταία μούσα του ζωγράφου, που έμεινε μαζί ως το θάνατό του, παρ΄ότι είχαν 45 χρόνια διαφορά ηλικίας.
Jacqueline Jacqueline RoqueΌμορφη, μελαχρινή, με πράσινα μάτια η Jacqueline Roque αντιπροσώπευε για τον Picasso το μεσογειακό ιδανικό. Ο ίδιος μάλιστα παρομοίαζε το πρόσωπό της με εκείνο της πόρνης στο έργο του Delacroix «Γυναίκες από την Αλγερία στο διαμέρισμά τους» (1834) και αποτείνοντας φόρο τιμής προς τον μεγάλο ζωγράφο έκανε τη δική του σειρά με τίτλο «Οι γυναίκες από την Αλγερία».
Το «Πορτρέτο γυμνής γυναίκας» ζωγραφισμένο το 1963, δύο χρόνια μετά το γάμο τους αντικατοπτρίζει την πολυετή εμμονή του ζωγράφου στο «ρωμαϊκό» προφίλ της συζύγου του. Αυτό που εξερεύνησε στο χρώμα πιο εξαντλητικά από οτιδήποτε άλλο.