Στα περισσότερα σπίτια, στα περισσότερα κανάλια και στα περισσότερα τσατ στα social media, ένα είναι το κυρίαρχο θέμα συζήτησης: Ο κορονοϊός. Πρόκειται για μία πρωτόγνωρη κατάσταση, η οποία μας ξενίζει. Όσοι έχουμε τη δυνατότητα, δουλεύουμε από το σπίτι. Σχολεία, πανεπιστήμια, γυμναστήρια, εμπορικά καταστήματα και εστιατόρια έκλεισαν μέχρι νεωτέρας. Υπάρχει περιορισμός στα άτομα που εισέρχονται σε σούπερ μάρκετ, ενώ μεταξύ τους χρειάζεται να υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Στην Ιταλία, τα νεκροτομεία των νοσοκομείων είναι γεμάτα. Στην Ισπανία, απαγορεύθηκε η κυκλοφορία στο δρόμο. Στη χώρα μας, οι επιστήμονες του χώρου της υγείας και η Κυβέρνηση επιμένουν πως η απομόνωση είναι το σημαντικότερο μέτρο για τον περιορισμό της πανδημίας.
Ας πάμε, όμως, λίγα χρόνια πίσω. Τον Ιανουάριο του 1996, ο θανατηφόρος ιός Ebola, που μέχρι τότε ήταν σχεδόν άγνωστος στους ανθρώπους, εμφανίστηκε στο δάσος Minkebe, στη Βόρεια Γκαμπόν, σε ένα κύμα επιδημίας. Μολύνθηκαν 37 κάτοικοι του διπλανού χωριού, 21 από τους οποίους έφυγαν από τη ζωή. Ανάμεσά τους, σύμφωνα με έρευνα, ανήκαν εκείνοι που έφαγαν, κουβάλησαν, έκοψαν σε κομμάτια ή έγδαραν χιμπατζήδες που κατοικούσαν στο δάσος.
Στο ίδιο μέρος, ασθένειες όπως ο κίτρινος πυρετός, η νόσος του ύπνου και η ιλαρά, πλήττουν μέχρι σήμερα τους ντόπιους, οι οποίοι τις έχουν πλέον συνηθίσει.
Για ποιο λόγο, όμως, θανατηφόροι ιοί, άγνωστοι για τους ανθρώπους, αναδύονται από μέρη με τόση βιοποικιλότητα, όπως τα τροπικά δάση στην Αφρική;
Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι οι τεράστιες εκτάσεις φύσεις στις οποίες κατοικούν άγρια ζώα, απειλούν το ανθρώπινο είδος καθώς εκεί τρέφονται παθογένειες που οδηγούν σε νέες ασθένειες, όπως η Ebola, το HIV και o δάγγειος πυρετός.
Αρκετοί ερευνητές, όμως, υποστηρίζουν σήμερα πως η καταστροφή της βιοποικιλότητας από τον ανθρώπινο παράγοντα είναι εκείνη που δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για νόσους όπως ο COVID-19, η ασθένεια που έχει γίνει viral και ξεκίνησε από την Κίνα το περασμένο Δεκέμβριο. Μάλιστα, η σύνδεση μεταξύ της περιβαλλοντικής κρίσης και της κρίσης στην υγεία των ανθρώπων, των ζώων αλλά και ολόκληρων οικοσυστημάτων, γίνεται όλο και πιο εμφανής, σύμφωνα με τον John Vidal, συντάκτη του scientificamerican.com.
Είναι, λοιπόν, πιθανό, να ήταν ο ανθρώπινος παράγοντας που πυροδότησε την εξάπλωση της επιδημίας του Ebola σ΄ εκείνο το χωριό της Γκαμπόν (αλλά και αλλού) τη δεκαετία του ’90; Μήπως εξαιτίας του έχει ξεκινήσει αυτή η σημερινή πανδημία, που θυμίζει ταινία τρόμου;
«Εισβάλλουμε σε τροπικά δάση και στην άγρια φύση, όπου φιλοξενούνται τόσα είδη φυτών και ζώων – και ανάμεσά τους τόσα άγνωστα μικρόβια», έγραψε στους New York Times ο David Quammen, συγγραφέας του βιβλίου Spillover: Animal Infections and the Next Pandemic. «Κόβουμε τα δέντρα. Σκοτώνουμε ή αιχμαλωτίζουμε τα ζώα και τα στέλνουμε στην αγορά. Διαταράσσουμε τα οικοσυστήματα και απομακρύνουμε τους ιούς από το φυσικό τους περιβάλλον. Όταν το τελευταίο συμβαίνει, αναζητούν ένα νέο ξενιστή. Συχνά, αυτό το ρόλο παίζουμε εμείς».
Έρευνες δείχνουν πως οι ασθένειες που «παίρνουμε» από τα ζώα, όπως η Ebola, η γρίπη των πουλερικών και, πιο πρόσφατα, ο COVID-19, βρίσκονται σε έξαρση. Παθογόνοι μικροοργανισμοί πηγαίνουν από τα ζώα στους ανθρώπους και μεταδίδονται με τεράστια ταχύτητα από το ένα μέρος στο άλλο. Το Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Ασθενειών των ΗΠΑ υπολογίζει, μάλιστα, ότι από εκείνα προέρχεται το 75% των νέων ή αναδυόμενων νοσημάτων που αφορούν ανθρώπους.
«Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος τώρα. Οι ιοί βρίσκονται εκεί από πάντα, παρόντες για γενιές ολόκληρες. Η συμπεριφορά μας απέναντι στους κινδύνους αυτούς είναι που έχει αλλάξει», ανέφερε ο Brian Bird, βιολόγος ερευνητής του Πανεπιστημίου της California και υπεύθυνος των δράσεων που αφορούν τον έλεγχο της Ebola στη Sierra Leone και αλλού.
«Οι ασθένειες ταξιδεύουν μακρύτερα και γρηγορότερα από άλλοτε, που σημαίνει ότι πρέπει να αντιδρούμε γρηγορότερα. Χρειάζονται επενδύσεις, αλλαγή στην ανθρώπινη συμπεριφορά, και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ακούμε τους ανθρώπους σε επίπεδα κοινότητας», συνέχισε.
Ο Bird ολοκλήρωσε στο scientificamerican.com τονίζοντας ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε από πού θα έρθει η επόμενη παγκόσμια κρίση. Για να είμαστε σε ετοιμότητα, όμως, καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας το χειρότερο σενάριο και να σχεδιάσουμε ανάλογα τα βήματά μας.
«Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα έρθει και επόμενη πανδημία», σημείωσε.