Τον αποκάλεσαν «Πρύτανη», «Νέστορα» και «Πατριάρχη» των τραπεζιτών, τον τελευταίο σ’ αυτό το χώρο μιας γενιάς με οράματα που είχαν την δυνατότητα να τα κάνουν πράξη. Έναν άνθρωπο που έζησε, δημιούργησε και πορεύτηκε «Με λογισμό και μ’ όνειρο», όπως ο ίδιος είχε πει το 1987 στα εγκαίνια του κεντρικού κτηρίου της Alpha Bank, θέλοντας να περιγράψει την πορεία προς την επιτυχία.
Ο Γιάννης Κωστόπουλος όμως, που έφυγε από τη ζωή στα 83 του χρόνια, θα μπορούσε απλώς να είναι αυτός που έδωσε ένα άλλο νόημα στη λέξη «τραπεζίτης». Εκείνο του διορατικού, πρωτοπόρου και δεινού οικονομικού παράγοντα, που ταυτόχρονα όμως ζούσε μέσα στην τέχνη, με την ευρεία μόρφωση και την καλλιέργειά του να δίνουν άλλη διάσταση τόσο στο επαγγελματικό όσο και στο προσωπικό του προφίλ.
Γιατί μπορεί να γεννήθηκε και να έζησε μέσα στις τράπεζες και το εμπόριο του χρήματος, από πάππου προς πάππον, όμως η ιστιοπλοΐα αφ΄ενός -ναυπηγός ο ίδιος άλλωστε- και η τέχνη αφ΄ετέρου, κι αυτή με οικογενειακές καταβολές, αλλά και η αντισυμβατικότητα στην προσωπική του ζωή, συμπλήρωναν μια προσωπικότητα πολυσύνθετη, γοητευτική και σίγουρα ξεχωριστή.
Πολλοί μιλούν έτσι για την ευγένεια, την προσήνεια και το χιούμορ του ανδρός, αλλά και τις γνώσεις του γύρω από την πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας.
Παράλληλα όμως, και για την επιμονή και την αποφασιστικότητά του, αποδίδοντάς του μάλιστα κάποιοι τα χαρακτηριστικά του σκληρού και άτεγκτου τραπεζίτη. Κυρίως εξαιτίας της σθεναρής στάσης που είχε κρατήσει κατά την ιστορική αντιπαράθεση με την ΟΤΟΕ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, όταν οι συνδικαλιστές της Πίστεως με τις πολυήμερες απεργίες είχαν στοχεύσει και τον ίδιο.
Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι, ακόμη και μετά την αποχώρησή του από την Τράπεζα, αλλά και σήμερα, ελλείποντος και του ιδίου, η Alpha Bank δεν παύει να είναι συνώνυμη με το όνομα Κωστόπουλος.
Κρατώντας το πηδάλιο
Επί τέσσερις δεκαετίες κράτησε το πηδάλιο της Alpha Bank ο Γιάννης Κωστόπουλος.
Εργάσθηκε σκληρά, αντιμετώπισε φουρτούνες πολλές, ξεπέρασε με επιτυχία σκοπέλους οικονομικούς και πολιτικούς αλλά ως καλός καπετάνιος καραβοκύρης οδήγησε το πλοίο σε ασφαλές λιμάνι αναδεικνύοντάς την σε κραταιά τράπεζα με έντονη παρουσία και στο εξωτερικό.
Τα ενδιάμεσα επεισόδια αυτής της γεμάτης από πολέμους, κατακτήσεις και εμπειρίες πορείας, πολλά.
Δύο όμως είναι οι μεγάλοι σταθμοί που καθόρισαν την δική του συμβολή στο τραπεζικό γίγνεσθαι της χώρας με την ενίσχυση του κύρους του και την εξέλιξη της Alpha Bank σε αυτό που είναι σήμερα στην τραπεζική αγορά.
Ο πρώτος το 1999 με την εξαγορά του 51% των μετοχών της Ιονικής Τράπεζας με την πλήρη απορρόφησή της τον επόμενο χρόνο από την τότε Alpha Τράπεζα Πίστεως. Ήταν η μεγαλύτερη ιδιωτικοποίηση που είχε γίνει ποτέ στην Ελλάδα, έτσι ώστε να δημιουργηθεί πλέον η διευρυμένη Alpha Bank.
Και ο δεύτερος, αρκετά χρόνια αργότερα, το 2013, με την εξαγορά της Εμπορικής.
Υπάρχει μάλιστα μία οικογενειακή ιστορία σχετικά με την Εμπορική, καθώς επιθυμία του πατέρα του Σπύρο Κωστόπουλο, που δεν συμπαθούσε καθόλου τον Στρατή Ανδρεάδη της Εμπορικής Τράπεζας και δεν ήθελε να συγχέεται με την δική τους, ήταν η αλλαγή της επωνυμίας της από Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως.
Πράγματι ο Γιάννης Κωστόπουλος, μόλις ανέλαβε τα ηνία τη τράπεζας, άλλαξε αμέσως την επωνυμία της σε Τράπεζα Πίστεως. Κι όχι μόνον αυτό αλλά θα ερχόταν κάποια στιγμή το πλήρωμα του χρόνου για να εξαγοράσει πρώτα τη θυγατρική της Ιονική, και κατόπιν την ίδια την Εμπορική και να τη συγχωνεύσει με την Alpha Bank.
Στο ενδιάμεσο ωστόσο αρκετές ήταν οι αποτυχημένες ή ανολοκλήρωτες προσπάθειες ένωσης των δυνάμεων με άλλες τράπεζες, όπως με την Εθνική και με την Eurobank, παρ΄ότι ο ίδιος είχε προσπαθήσει πολύ γι’ αυτές, ιδίως σε συνεργασία με τον τότε διοικητή της Εθνικής Θεόδωρο Καρατζά.
Μιλώντας άλλωστε στην Καθημερινή το 2011 για την αναγκαιότητα συγχώνευσης των τραπεζών έλεγε τη φράση που έγραψε ιστορία, ότι «Τα νούμερα λένε ότι στην Ελλάδα υπάρχει χώρος για δυόμιση τράπεζες».
Ο ίδιος ωστόσο όταν ανέλαβε τη διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης το 1973 σε ηλικία 35 χρονών η Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως διέθετε δέκα καταστήματα ενώ όταν την παρέδωσε την Alpha Bank πλέον στους συνεχιστές του Δημήτρη Μαντζούνη και Βασίλη Ράπανο το 2014 ήταν η δεύτερη σε μέγεθος στην Ελλάδα, με 1.000 καταστήματα εκ των οποίων τα 400 σε επτά άλλες χώρες (Ρουμανία, Σερβία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ, Αλβανία, Κύπρο και Βρετανία).
Ο γενάρχης
Όλες οι ιστορίες έχουν μια αρχή και αυτή του Γιάννη Κωστόπουλου πάει πίσω στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο παππούς του και συνονόματος Ιωάννης Κωστόπουλος, έμπορος υφασμάτων αλλά και λαδιού με καταγωγή από την Σπερχογεία Μεσσηνίας ιδρύει το 1879 στην Καλαμάτα τον Εμπορικό Οίκο Ι.Φ. Κωστοπούλου.
Πολιτικούς και τραπεζίτες θα βγάλει για τα επόμενα 140 χρόνια η οικογένειά του και εκείνος θα είναι ο γενάρχης.
Γρήγορα θα αποκαλείται στην Καλαμάτα, που ανεβαίνει διαρκώς οικονομικά, ως ο «πρύτανης των υφασματεμπόρων» αλλά και εξ ίσου γρήγορα, χάρις στην αξιοσύνη του, θα γίνει το 1905 ανταποκριτής της Λαϊκής Τράπεζας στην πόλη. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1916 θα ιδρύσει τη δική του τράπεζα με την επωνυμία Τράπεζα Ι.Φ. Κωστοπούλου με τη μορφή της Ετερόρρυθμης Εταιρίας. Κι ακόμη, δυο χρόνια μετά, το 1918 αυτή θα δώσει τη θέση της στην «Τράπεζα Καλαμών», δημιουργώντας μία από τις πρώτες ιδιωτικές τράπεζες της Ελλάδας, που λειτουργούσε πλέον ως Ανώνυμη Εταιρεία.
Και η ανοδική πορεία συνεχίζεται: Το 1924 έρχεται η συγχώνευση με το τραπεζικό τμήμα του εμπορικού οίκου, οπότε γεννιέται η Τράπεζα Ελληνικής Εμπορικής Πίστεως, με έδρα την Αθήνα και υποκαταστήματα στη Νότια Πελοπόννησο.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εξάλλου, το 1947 θα μετονομαστεί σε Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως και θα είναι η μόνη του μεγέθους της, που κατορθώνει να επιπλεύσει στις δύσκολες συνθήκες της εποχής της Ανασυγκρότησης, ενώ ταυτόχρονα προχωρεί και στη δημιουργία εθνικού δικτύου υποκαταστημάτων.
Οι καινοτομίες
Με σπουδές ναυπηγικής στο King’s College του Πανεπιστημίου Durham της Αγγλίας ο Γιάννης Κωστόπουλος είχε εργασθεί αρχικά ως δόκιμος μηχανικός σε δεξαμενόπλοιο, στη συνέχεια όμως βρέθηκε σε τράπεζες των ΗΠΑ, αποκτώντας διεθνή κουλτούρα αλλά και επαγγελματική εμπειρία.
Και τα δύο απολύτως χρήσιμα για τον φέρελπι νεαρό, που φθάνει στην Ελλάδα το 1963, έτοιμος να ενταχθεί στο δυναμικό της Τράπεζας Εμπορικής Πίστεως, τα ινία της οποία θα παραλάμβανε μία δεκαετία αργότερα.
Άνθρωπος που έβλεπε πάντα μακριά έβαλε τότε ως έναν από τους βασικούς του στόχους την ευρωπαϊκή προοπτική της τράπεζας, καθώς γνώριζε ότι η είσοδος της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα άλλαζε εντελώς το τραπεζικό τοπίο και θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις μετασχηματισμού ολόκληρης της ελληνικής οικονομίας.
Επί των ημερών του έτσι, ανέλαβε μία σειρά από καινοτομίες, που ήταν απαραίτητες για τον εκσυγχρονισμό της, όπως την εγκατάσταση των πρώτων ΑΤΜ στην Ελλάδα το 1983, της πρώτης εταιρείας leasing (1986), την εισαγωγή στην αγορά την Cashcard Visa, που ήταν η πρώτη τραπεζική κάρτα στην Ελλάδα (1988) αλλά και της πρώτης χρεωστική κάρτας χωρίς όριο αγορών (1993) παρέχοντας στους πελάτες της για πρώτη φορά στην ελληνική αγορά υπηρεσίες private banking και άλλες ακόμη.
Η επικοινωνιακή εξωστρέφεια ήταν εξ αρχής εξάλλου μέσα στο πλάνο του, ήδη από την εποχή της Τράπεζας Πίστεως με μεγάλη διαφημιστική παρουσία, πρωτόγνωρη για τα έως τότε δεδομένα.
Ως και την ανάθεση σχεδιασμού στολών των υπαλλήλων είχε αναθέσει στον Γιάννη Τσεκλένη, πρωτοπορώντας και εδώ.
Ο Οδυσσέας και η Ιθάκη
Στον αντίποδα ο Γιάννης Κωστόπουλος κράτησε πάντα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας -όσο ήταν δυνατόν βέβαια- τον προσωπικό του κόσμο.
Συνεπής σε μία φιλοσοφία και στάση ζωής, που δεν έχει σχέση με την επίδειξη ισχύος και πλούτου, αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος με την ιδιαίτερη παιδεία προτιμούσε να ταξιδεύει στις θάλασσες, δεινός ιστιοπλόος όπως ήταν, με το σκάφος του, την «Ωκύαλο» (το καράβι που κινείται γοργά πάνω από το νερό) αντί να παρευρίσκεται σε ανούσιες κοσμικές συγκεντρώσεις.
Επί τρία συνεχή χρόνια η ιστιοπλοϊκή ομάδα της Ωκυάλου είχε κερδίσει άλλωστε το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ανοικτής Θαλάσσης, ενώ το 1994 ο ίδιος δημιούργησε την Alpha Sailing Team με σχολές ιστιοπλοΐας και για το προσωπικό της τράπεζας.
Προτιμούσε ακόμη, να διαβάζει τον αγαπημένο του Θουκυδίδη αλλά και να επιστρέφει συχνά στον ομηρικό Οδυσσέα και στο ταξίδι αναζήτησης της Ιθάκης, καθώς η αγάπη του για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ήταν μεγάλη. Αλλά και να ασχολείται με τα νομίσματα της συλλογής, που ο ίδιος άρχισε να δημιουργεί από το 1972.
Την Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank, μία από τις σημαντικότερες διεθνώς με 11.000 νομίσματα από όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, φθάνοντας και ως 3ο μ.Χ. αιώνα.
Είναι γνωστό άλλωστε, ότι από τον στατήρα της Αίγινας του 6ου π.Χ. αιώνα, ένα από τα πρώτα νομίσματα στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα από τον οπισθότυπό του, προήλθε το έμβλημα της Alpha Bank, ύστερα από δική του επιλογή.
Παρ΄ότι ωστόσο εκείνον τον εκπροσωπούσε η «αθηναϊκή γλαύκα», συνώνυμη της αθηναϊκής δημοκρατίας και της άνθησης του πνεύματος και των τεχνών στην αρχαία Ελλάδα.
Μία τέτοια γλαύκα, αργυρό δεκάδραχμο της πόλεως των Αθηνών και ένα από τα σπανιότερα νομίσματα της ελληνικής αρχαιότητας, που χρονολογείται περί το 465 π.Χ., είχε παρουσιάσει μάλιστα ο ίδιος σε ειδική εκδήλωση τον Ιούνιο του 2005, καθώς μόλις είχε αποκτηθεί από δημοπρασία στο εξωτερικό, έναντι 230.000 ευρώ.
Η ζωγραφική ως οικογενειακή υπόθεση
Η ενασχόλησή του Γιάννη Κωστόπουλου με τα νομίσματα, που είχε αρχίσει ήδη από την παιδική του ηλικία ήταν πάντα το διάλειμμα και η ξεκούρασή του από τη δουλειά. Η τέχνη όμως και ιδίως η ζωγραφική ήταν οικογενειακή υπόθεση και μέρος της καθημερινότητας όλων.
Η μητέρα του Ευρυδίκη ήταν ζωγράφος, το ίδιο και η αδερφή του Άννη, που μετά τον γάμο της με τον Νίκο Φιλάρετο είχε συνδεθεί με τον Γιάννη Γαΐτη.
Ενώ ζωγράφος είναι και η κόρη του Δάφνη, που απέκτησε από τη σχέση του με την κόρη του Ελευθέριου Μουζάκη των περιώνυμων Κλωστών Πεταλούδας. Η ίδια άλλωστε εκτός από την κλίση της στις τέχνες μοιράστηκε με τον πατέρα της και την αγάπη στην ιστιοπλοΐα.
Η συλλογή έργων τέχνης όμως, έχει την αρχή της στον Σπυρίδωνα Κωστόπουλο, που περιστοιχισμένος κι αυτός από καλλιτέχνες δημιούργησε την πρώτη μαγιά, για να ακολουθήσει ο γιος του, που με συνοδοιπόρο την αδερφή του είχαν αρχίσει από την δεκαετία του ΄70 να αγοράζουν έργα.
Έτσι άρχισε να δημιουργείται η Συλλογή Τέχνης της Alpha Bank, από το 1985 μάλιστα οι αγορές είχαν πάρει πιο συστηματική μορφή, όταν η διοίκηση της Τράπεζας αποφάσισε να εορτάζει την δημιουργία κάθε νέου υποκαταστήματός της με την αγορά ενός νέου έργου τέχνης.
Η ταχύτατη ανάπτυξή της έτσι, κατά τα επόμενα χρόνια οδήγησε και στην αύξηση της συλλογής, που σήμερα αριθμεί 5.500 έργα τέχνης, τα οποία αντιπροσωπεύουν τη νεοελληνική δημιουργία από το 1880 ως και μετά το 1960.
Σ΄αυτά περιλαμβάνονται εξάλλου και τα έργα από τις συλλογές των τραπεζών που είχαν συγχωνευθεί με την Alpha και κυρίως της Εμπορικής, που ήταν και η πιο ενδιαφέρουσα καθώς έφερε την σφραγίδα του Ανδρεάδη.
Καλλιτέχνης όμως είναι και η Ειρήνη Μολφέση -αν και έχει στραφεί πλέον οριστικά στην υπεράσπιση των ζώων- σύντροφος του Κωστόπουλου, που στάθηκε δίπλα του ως το τέλος, άλλωστε μαζί έχουν ένα γιο, τον νεαρό Φίλιππο.
Κόρη του ζωγράφου και γλύπτη Ιάσονα Μολφέση και της Καλλιόπης Σμπαρούνη, αδελφής της Καλλισθένης – Καλής που ήταν η αγαπημένη σύντροφος του Λεωνίδα Κύρκου είναι η Ειρήνη Μολφέση.
Γεννημένη το Παρίσι με σπουδές γλώσσας, φιλολογίας και φωτογραφίας είναι μέλος στα Διοικητικά Συμβούλια της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών και της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Κήπου. Με την τελευταία ιδιότητά της μάλιστα είχε αντισταθεί σθεναρά πριν από λίγα χρόνια στην πρόθεση του Δημήτρη Δασκαλόπουλου να χρησιμοποιήσει τον Εθνικό Κήπο ως μόνιμο εκθεσιακό χώρο της μεγάλης συλλογής του. Κάτι που τελικώς απορρίφθηκε.
Ας σημειωθεί πάντως, ότι σε νεαρή ηλικία ο Γιάννης Κωστόπουλος είχε συνάψει γάμο με την Ντόλλυ Σαρρή, κόρη του ναυάρχου Σαρρή και συγγενή της Μαρίκας Ηλιάδη και της Έλενας Βενιζέλου.
Οι ήσυχες μέρες μιας γεμάτης ζωής
Και μετά την αποχώρησή του από την ηγεσία της τράπεζας ο Γιάννης Κωστόπουλος ως επίτιμος πρόεδρος του Δ.Σ. πλέον εξακολουθούσε να πηγαίνει στο γραφείο του καθημερινά, όπως παλιά, να ενημερώνεται και να έχει τις επαφές του, αποτελώντας βεβαίως πολύτιμο κεφάλαιο για την οικονομία του τόπου.
Σίγουρα ωστόσο υπήρχε περισσότερος χρόνος για εξορμήσεις στις αγαπημένες του Σπέτσες ή για ήρεμες στιγμές στο σπίτι του στην Ηρώδου Αττικού, απέναντι από τον Εθνικό Κήπο με την οικογένεια και τα διαβάσματά του αλλά και με τους τετράποδους φίλους, που του έδιναν χαρά.
Είχε την ευκαιρία όμως να ασχοληθεί και με το κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, που είχε συσταθεί στην επέτειο των 100 χρόνων της Τραπέζης Πίστεως στο όνομα του ιδρυτή της και με σκοπούς πολιτιστικούς, εκπαιδευτικούς και επιστημονικούς.
Παλαιότερα, αυτός ο γεννημένος τραπεζίτης έλεγε συχνά, ότι όταν θα σταματούσε από τα τραπεζικά θα ταξίδευε σ’ ολόκληρο τον κόσμο μ’ ένα καλό ιστιοφόρο.
Δεν έγινε, αν και η ζωή του πρόσφερε πολλά και σπουδαία ταξίδια στην αναζήτηση της δικής του Ιθάκης σαν τον αγαπημένο του ήρωα.
Διαβάστε επίσης:
Οι 100 πιο επιδραστικοί Έλληνες του 2020- Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επιδραστικότερος όλων
Andrea Moraru (EBRD): Έμφαση στην ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα της οικονομίας
Άνα Μποτίν: Η ισχυρότερη τραπεζίτισσα του κόσμου δε γνωρίζει τι θα πει «μετριότητα»