Η άλλη όψη του νομίσματος: Με τα εργαλεία ενός γιατρού από το Μουσείο Ακρόπολης

Τι περιέχει η τσάντα του γιατρού;

Μυστικό δεν είναι, άλλωστε παλαιότερα έλεγαν πως ο γιατρός ξεχωρίζει από την τσάντα του, το ίδιο όμως συνέβαινε και στην αρχαιότητα. Γιατί κάποια πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Και τότε ο γιατρός έπαιρνε μαζί του τα απαραίτητα εργαλεία για κάθε περίπτωση.

Ένα τέτοιο κασελάκι, αποτυπωμένο ανάγλυφα σε μάρμαρο βρέθηκε στο ιερό του Ασκληπιού, κάτω από την Ακρόπολη και αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο ιδιαίτερα εκθέματα του Μουσείου Ακρόπολης. Και αυτό ακριβώς επέλεξε ο πρόεδρός του, κ. Δημήτρης Παντερμαλής, προκειμένου να αποτυπωθεί στο επετειακό νόμισμα, που εκδόθηκε για την φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων και για τα έντεκα χρόνια λειτουργίας του μουσείου.

Αναθηματική ανάγλυφη πλάκα, που απεικονίζει κασελάκι με ιατρικά εργαλεία, αφιερωμένη από κάποιον γιατρό στο ιερό του Ασκληπιού κάτω από την Ακρόπολη (Μουσείο Ακρόπολης)

Μια συμβολική επιλογή στον καιρό της πανδημίας για την επισήμανση του σημαντικού ρόλου της Ιατρικής και των επιστημόνων, που έδωσαν και δίνουν μάχες στον αγώνα κατά του κορονοϊού. Και μια ιστορική αναφορά στον μεγάλο λοιμό της αρχαιότητας στην Αθήνα, το 430 π.Χ. τον οποίο περιγράφει ο Θουκυδίδης.

Το αναμνηστικό έντυπο με το νόμισμα του Μουσείου Ακρόπολης, στο οποίο αποτυπώνεται το κασελάκι ενός αρχαίου γιατρού

Όπως προκύπτει εξάλλου από ορισμένες αρχαίες πηγές, την ίδια περίπου εποχή δίδαξε στην Αθήνα ο Ιπποκράτης, ο διασημότερος γιατρός του αρχαίου κόσμου. Σχεδόν ταυτόχρονα όμως, που ιδρύθηκε, το 420 π.Χ. και το ιερό του Ασκληπιού σε περίοπτη θέση την νότια πλευρά του βράχου της Ακρόπολης.

Η δεύτερη όψη του αναμνηστικού νομίσματος με παράσταση της Ακρόπολης και του Μουσείου

Τα κατάλοιπα άλλωστε σώζονται ως σήμερα, καθώς το ιερό έχει αναστηλωθεί πρόσφατα. (Η είσοδος είναι από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου). Το ανάγλυφο χρονολογείται στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα και σαφέστατα ήταν ένα ανάθημα του γιατρού, που το όνομά του δεν αναφέρεται, προς τον θεό Ασκληπιό για να τον ευχαριστήσει και να τον παρακαλέσει για τη συνέχιση του έργου του.

Η παράσταση δείχνει μία χειρουργική κασετίνα, που περιείχε νυστέρια και μοχλίσκους ενώ πλαισιώνεται από δύο χάλκινες βεντούζες (συκίες). Δεν ήταν αυτά όμως τα μοναδικά εργαλεία του αρχαίου γιατρού. Στη συνοδευτική έκδοση, που περιλαμβάνει το νόμισμα αναφέρονται επίσης οι σμίλες, οι λαβίδες, τα άγκιστρα, η οδοντάγρα και η οστάγρα, ο εκκοπεύς (νυστέρι), η σταφυλάγρα.

Η Αίθουσα των Κλιτύων στο Μουσείο Ακρόπολης με την αναθηματική πλάκα κάτω αριστερά

Είναι ενδιαφέρον μάλιστα αλλά και χαρακτηριστικό του ύψους, που έφθασε η ιπποκρατική ιατρική -και ιδίως η χειρουργική- στην αρχαιότητα, το γεγονός, ότι πολλά από τα εργαλεία παρουσιάζουν επουσιώδεις μόνον διαφορές από τα σημερινά.

Γιατί η μορφή τους ήταν ιδανική και δεν χρειάζονταν βελτιώσεις ενώ ακόμη και τα ονόματα παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις τα ίδια. Τα περισσότερα ήταν κατασκευασμένα από χαλκό ενώ σίδηρος χρησιμοποιούνταν για τις λεπίδες των νυστεριών και για τους καυτήρες (τα εργαλεία με τα οποία γινόταν ο καυτηριασμός των τραυμάτων και των χειρουργικών τομών), σπανίως εξάλλου μπορούσε να ήταν και ασημένια ή επαργυρωμένα και επιχρυσωμένα.

Άλλα εργαλεία ήταν τα τρυπάνια (με αυτά γίνονταν οι εγχειρήσεις στο κεφάλι: τρυπανισμός), τα πριόνια, ο μοχλός, οι βελόνες για διάφορες χρήσεις (ακόμη και για την παρακέντηση του καταρράκτη), τα ενδοσκόπια, η λινή ή μάλλινη κλωστή για το ράψιμο των τραυμάτων, με διαφορετική ραφή ανά περίπτωση κ.ά. Όσο για τις βεντούζες εκτός από τις χάλκινες μπορούσε να είναι και γυάλινες, όπως και σήμερα.

Στο ίδιο έντυπο τέλος, περιλαμβάνεται ένα ακόμη ανάγλυφο από το Ασκληπιείο της Ακρόπολης (4 ου π.Χ. αιώνα). Σ΄αυτό ο Ασκληπιός είναι μαζί με τις θεές της Ελευσίνας (την Δήμητρα και την Περσεφόνη), που στήριξαν την καθιέρωση της λατρείας του στην Αθήνα και υποδέχεται πέντε επώνυμους, Αθηναίους γιατρούς. Τα ονόματά τους είναι γραμμένα μέσα στα στεφάνια, που έχουν αφιερώσει στον θεό και εικονίζονται στο κάτω μέρος.