Ο «χορός» της απονομής των φετινών Νόμπελ ξεκίνησε σήμερα, με την ανακοίνωση του Νόμπελ Ιατρικής / Φυσιολογίας
Ακόμη μία χρονιά πραγματοποιείται ο θεσμός της απονομής των βραβείων Νόμπελ, των πολύ σημαντικών αυτών βραβείων διεθνούς κύρους, που απονέμονται σε μία σειρά από διαφορετικές κατηγορίες, με στόχο να αναδείξουν την αξία πολιτιστικών και επιστημονικών επιτευγμάτων.
Ο άνθρωπος που κρύβεται πίσω από την μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία αυτών των βραβείων είναι ο Σουηδός εφευρέτης Άλφρεντ Νόμπελ, ο οποίος, μέσω της διαθήκης του, θεσμοθέτησε τα βραβεία το 1895.
Τα Νόμπελ Φυσικής, Χημείας, Φυσιολογίας – Ιατρικής, Λογοτεχνίας και Ειρήνης απονεμήθηκαν για πρώτη φορά το 1901. Αντιθέτως, το βραβείο Οικονομικών Επιστημών της Τράπεζας της Σουηδίας στην μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ ήρθε να προστεθεί στη λίστα των απονομών πολλά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1968.
Μεταξύ 1901 και 2012, τα Βραβεία Νόμπελ και το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών απονεμήθηκαν 555 φορές σε 856 άτομα και οργανισμούς. Αναλυτικότερα, με βραβείο Νόμπελ έχουν τιμηθεί 835 άνθρωποι και 21 οργανισμοί. Η απονομή των βραβείων Νόμπελ πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Στοκχόλμη της Σουηδίας, με μοναδική εξαίρεση το Νόμπελ Ειρήνης, του οποίου η απονομή διεξάγεται στο Όσλο της Νορβηγίας.
Τα βραβεία Νόμπελ έχουν καθιερωθεί πλέον ως η σημαντικότερη διάκριση στους τομείς της λογοτεχνίας, της ιατρικής, της φυσικής, της χημείας, της ειρήνης, και των οικονομικών και τυγχάνουν διεθνούς αναγνώρισης, ακτινοβολίας και σεβασμού.
Μετά την επιλογή και την βράβευσή του, κάθε νομπελίστας λαμβάνει ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα και ένα χρηματικό ποσό, του οποίου το ύψος καθορίζεται κάθε φορά από το Ίδρυμα Νόμπελ. Από το 2012, κάθε βραβείο συνοδευόταν από ένα χρηματικό έπαθλο ύψους 8 εκατ. SEK (περίπου 930.000 ευρώ). Φέτος, ωστόσο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο Νόμπελ Ιατρικής, που απονεμήθηκε σήμερα, το ποσό αυτό αυξήθηκε, έχοντας ανέλθει στα 9 εκατ. SEK.
Σημειώνεται ότι το βραβείο δεν απονέμεται μετά θάνατο. Ωστόσο, αν σε ένα άτομο έχει απονεμηθεί ένα βραβείο και πεθάνει πριν από την παραλαβή του, το βραβείο μπορεί ακόμα να δοθεί. Αν και ο μέσος αριθμός των δικαιούχων ανά βραβείο αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ένα βραβείο δεν μπορεί να μοιράζεται ανάμεσα σε περισσότερα από τρία άτομα.
Με την φετινή απονομή να κάνει πρεμιέρα σήμερα, με την ανακοίνωση του Νόμπελ Ιατρικής, η αγωνία για το ποιοι θα είναι οι φετινοί βραβευθέντες για τα επιτεύγματά τους είναι μεγάλη.
Ωστόσο, παρατηρώντας κανείς τις παρελθοντικές λίστες, θα παρατηρήσει σίγουρα ένα πράγμα: Την ηχηρή απουσία των γυναικών.
Η απουσία γυναικείων ονομάτων από τα πρόσωπα που έχουν βραβευθεί όλα αυτά τα χρόνια της ύπαρξης των Νόμπελ είναι κάτι παραπάνω από καταφανής. Η άνιση αντιμετώπιση των γυναικών στους κλάδους της επιστήμης και του πολιτισμού ανά την ιστορία είναι γνώριμη. Για πολλά χρόνια, ακόμη και αν μία γυναίκα κατάφερνε να ξεφύγει από το στερεότυπο της καλής συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς και να ακολουθήσει έναν δρόμο ενεργούς δραστηριότητας σε σημαντικούς τομείς της κοινωνίας της εποχής, συνήθως δεν μπορούσε να διεκδικήσει καμία αναγνώριση για το έργο της.
Τα γυναικεία ονόματα στην μακροσκελή λίστα των τιμηθέντων με Νόμπελ είναι πραγματικά ελάχιστα, κάτι που δεν φαίνεται να διαφοροποιείται ούτε τα τελευταία χρόνια.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, στο Νόμπελ Ιατρικής/ Φυσιολογίας, που απονεμήθηκε σήμερα, από τους συνολικά 222 τιμηθέντες, μόλις οι 12 ήταν γυναίκες. Επιπλέον, από τις 12 γυναίκες που έχουν λάβει το εν λόγω βραβείο, μόνο μία ήταν εκείνη που δεν χρειάστηκε να το μοιραστεί με άλλους συναδέλφους της.
Φέτος, η αναλογία αυτή δεν άλλαξε, καθώς για ακόμη μία φορά το ανδρικό φύλο επικράτησε στο βραβείο και μάλιστα όχι μία, αλλά τρεις φορές. Συγκεκριμένα, το Νόμπελ Ιατρικής / Φυσιολογίας 2020, όπως ανακοινώθηκε το μεσημέρι της Δευτέρας, κέρδισαν από κοινού ο Βρετανός Μάικλ Χόουτον και οι Αμερικανοί Χάρβεϊ Άλτερ και Τσαρλς Ράις, για την ανακάλυψη του ιού της ηπατίτιδας C.
Όπως εξήγησε η επιτροπή απονομής των Νόμπελ, οι τρεις επιστήμονες επιβραβεύονται για την αποφασιστική συμβολή τους στον αγώνα για την καταπολέμηση της ηπατίτιδας, ένα μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, που προκαλεί κίρρωση και καρκίνο του ήπατος.
Επιπροσθέτως, αν μία γυναίκα επιστήμονας κερδίσει το φετινό βραβείο Νόμπελ Φυσικής, το οποίο θα απονεμηθεί αύριο, Τρίτη, τότε θα πρόκειται για την πρώτη φορά εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια που θα συμβεί κάτι τέτοιο. Παρόμοια είναι τα πράγματα και στην κατηγορία του Νόμπελ Χημείας, όπου τα τελευταία 50 χρόνια, μόνο μία ήταν η γυναίκα που κατάφερε να διακριθεί. Το Νόμπελ Χημείας θα απονεμηθεί την ερχόμενη Τετάρτη.
Η τόσο ηχηρή απουσία γυναικών, τόσο από τους υποψηφίους, όσο και από τους τελικά τιμηθέντες των βραβείων Νόμπελ αποτελεί πλέον ένα γεγονός που έχει γίνει αντιληπτό από πολλούς και απασχολεί, με αρκετούς να εκφράζουν δυσαρέσκεια, ακόμη και ενόχληση για την πρακτική αυτή του θεσμού.
Μιλώντας ποσοστιαία, αξίζει να αναφερθεί ότι, στην ιστορία των Νόμπελ, οι γυναίκες έχουν λάβει μόνο το 3% των βραβείων σε ό,τι αφορά στις επιστημονικές κατηγορίες. Ειδικότερα, από τους 605 συνολικά επιστήμονες που έχουν λάβει βραβείο Νόμπελ κατά το διάστημα μεταξύ 1901 και 2017, μόνο οι 18 ήταν γυναίκες.
Ανάλογο είναι και το ποσοστό «συμμετοχής» των γυναικών στους τιμηθέντες στην κατηγορία Φυσιολογία/Ιατρική, εκ των οποίων, όπως ανεφέραμε, μόλις 12 ήταν… γένους θηλυκού. Ακόμη και την τελευταία δεκαετία, που η ανισότητα μεταξύ των βραβευθέντων των δύο φύλων έχει απασχολήσει, οι γυναίκες τιμηθείσες με Νόμπελ Ιατρικής/ Φυσιολογίας αποτελούν μόνο το ένα πέμπτο (21%) των κατόχων Νόμπελ.
Αντιθέτως, σχεδόν ανύπαρκτη είναι η παρουσία γυναικών στους τιμηθέντες με το Νόμπελ Χημείας και Φυσικής. Στις κατηγορίες αυτές, οι γυναίκες που έχουν βραβευθεί στην ιστορία των Νόμπελ είναι μόλις 4 και 2 αντίστοιχα.
Ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί κανείς να παρατηρήσει εύκολα και απασχολεί έντονα τα τελευταία χρόνια είναι ότι, από τις ελάχιστες γυναίκες οι οποίες έχουν τιμηθεί με βραβεία Νόμπελ, σχεδόν όλες προέρχονται από την Δύση. Αυτό δεν προκαλεί και τόση εντύπωση, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν σε αρκετές χώρες της Ανατολής δεν επιτρέπουν σε καμία περίπτωση στις γυναίκες να αναδειχθούν και να καταξιωθούν διεθνώς σε οτιδήποτε.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, παρά τις φωνές που δυναμώνουν όλο και περισσότερο, κάνοντας λόγο για μία προφανή ανισότητα σε ό,τι αφορά στην συμμετοχή των γυναικών, που καθιστά ξεκάθαρη αδικία, τα τελευταία χρόνια δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια να αλλάξει αυτό. Όχι μόνον οι γυναίκες που βραβεύονται κάθε χρόνο είναι ελάχιστες έως και ανύπαρκτες, αλλά μερικές χρονιές σχεδόν απουσιάζουν ολοκληρωτικά και από τις υποψηφιότητες.
Ακόμη και οι επιτροπές που είναι αρμόδιες για την επιλογή των υποψηφίων κάθε χρονιάς έχουν υποστηρίξει ανοιχτά την ανάγκη να υπάρξει περισσότερος πλουραλισμός και πολυμορφία στις συμμετοχές, κάτι που ωστόσο δεν έχει επιτευχθεί έως τώρα.
Μοναδικό, αλλά σημαντικό επίτευγμα των τελευταίων χρόνων είναι ο όρος που έθεσε η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, η οποία το 2018 ξεκαθάρισε ότι αποφάσισε να κινηθεί πιο δραστικά, ζητώντας ρητά από τους ανθρώπους που προτείνουν ονόματα να κάνουν στο εξής τις επιλογές τους, κρίνοντας με μεγαλύτερη ευρύτητα και ποικιλία από άποψη φύλου, εθνότητας και επιστημονικής ειδίκευσης τους προτεινόμενους για τα βραβεία.
Ταυτόχρονα, δρομολογείται ενίσχυση και στον αριθμό των γυναικών επιστημόνων που συμμετέχουν στις προτάσεις για τα επόμενα Νόμπελ. Σημειώνεται ότι, έως το 2018, από τους περίπου 500 επιστήμονες – κριτές στους οποίους προσφεύγουν οι επιτροπές, η συμμετοχή των γυναικών περιοριζόταν περίπου στο 25%.
Ένα ενδιαφέρον και ταυτόχρονα ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι, όπως διαπιστώθηκε, εκτός από τους άνδρες μέλη των επιτροπών που προτείνουν τους υποψηφίους και οι γυναίκες μέλη τείνουν να προτείνουν άνδρες υποψηφίους προς βράβευση. Η πιθανότητα μία γυναίκα επιστήμονας να προτείνει μια γυναίκα συνάδελφό της για Νόμπελ φαίνεται να είναι ακόμη εξαιρετικά μικρή.
Οι πιο ακραίες εκ των φωνών που αντιτίθενται σε όλα αυτά τα παθολογικά στοιχεία του θεσμού πρότειναν, μάλιστα, για μία χρονιά, τα βραβεία Νόμπελ να απονεμηθούν μόνο σε γυναίκες, ως ηθική «αποζημίωση» για όλα τα χρόνια που κάτι ανάλογο έχει γίνει με τους άνδρες. Η ιδέα, φυσικά, δεν συνάντησε την αποδοχή των αρμόδιων επιτροπών, ωστόσο η φωνή ήταν αρκετά ισχυρή, ώστε να αναδείξει το πρόβλημα και ανοίξει τον δρόμο για να συζητηθούν στο μέλλον σημαντικές αλλαγές στον τρόπο επιλογής και αντιμετώπισης των υποψηφίων και του θεσμού γενικότερα.
Διαβάστε επίσης:
Κορονοϊός: Ανδροκρατούμενο το 85% των επιτροπών ειδικών παγκοσμίως
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση