Εδώ γίνονταν όλες οι συναλλαγές. Από τις εμπορικές, όπως, πολύ απλά, τα ψώνια του σπιτιού, ως τις σημαντικές αγοραπωλησίες.
Εδώ, όμως, γίνονταν και οι συγκεντρώσεις για την άσκηση της δημοκρατίας, που ήταν το μέγιστο καθήκον για τον Αθηναίο πολίτη. Έτσι, εδώ έβγαζαν πύρινους λόγους οι ρήτορες, ψηφίζονταν οι νόμοι και δίκαζαν τα δικαστήρια, εδώ γινόταν και ο περίφημος οστρακισμός! Εδώ …τραπέζωνε η πολιτεία τους πρυτάνεις, αλλά εδώ, επίσης, κόβονταν τα νομίσματα της πόλης.
Και, φυσικά, εδώ βρίσκονταν τα ιερά και ασκούνταν η λατρεία.
Γιατί εδώ, στην αγορά της αρχαίας Αθήνας κτυπούσε η καρδιά της πόλης – κράτους.
Ένα στοιχείο καθαρά ελληνικό, που δημιουργήθηκε και λειτούργησε επί αιώνες σε κάθε πόλη εντός ελλαδικού χώρου ή και εκτός, ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες αποικίες.
Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά, λοιπόν, ως τουρίστες εφοδιασμένοι με τα στοιχειώδη: Νερό, καπέλο, χαμηλά παπούτσια για περπάτημα (εκτός από μάσκες και απολυμαντικά) και στοχοπροσηλωμένοι σε μνημεία και ευρήματα που σχετίζονται με την αθηναϊκή δημοκρατία. Εμπειρία που ολοκληρώνεται με την επίσκεψη στο μουσείο της Στοάς του Αττάλου, που ήταν δωρεά του Βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Β΄ προς την κοιτίδα της φιλοσοφίας.
Η είσοδος βρίσκεται στην οδό Αδριανού, με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο να ορίζει το πέρας του αρχαιολογικού χώρου προς την πλευρά της πόλης. Λίγα βήματα και αιφνίδια αλλαγή κλίματος και αίσθησης.
Γιατί, πέρα από τα αρχαία, η τεράστια, κατάφυτη έκταση με το μικρό οικοσύστημα, που έχει αναπτυχθεί με τα χρόνια, κάνει το περίπατο ούτως ή άλλως απόλαυση. Πεύκα, κυπαρίσσια, λεύκες, πλατάνια, χαρουπιές και βελανιδιές, αλλά και ροδιές, δάφνες, μυρτιές, ρείκια κι άλλοι θάμνοι και λουλούδια φυτεύθηκαν από το 1954 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, που έκανε τις ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά, δίνοντας την τελική εικόνα που αντικρίζουμε σήμερα.
Όλοι παρόντες
Ένας τεράστιος ερειπιώνας είναι σήμερα η Αρχαία Αγορά, έχοντας υποστεί αλλεπάλληλες και βάρβαρες λεηλασίες και καταστροφές στην αρχαιότητα. Οι ανασκαφές, όμως, και το έργο των αρχαιολόγων έχουν προσδιορίσει ακριβώς τα δημόσια κτήρια και τις λειτουργίες τους, έτσι που γρήγορα να αντιλαμβάνεται κανείς τι πρέπει να συνέβαινε εδώ στην αρχαιότητα.
Με όλους τους πολίτες καθημερινά παρόντες να συμμετέχουν στα κοινά, αλλά και να συναντούν φίλους και γνωστούς, να σχολιάζουν, να τσακώνονται, να εξοστρακίσουν αντιπάλους, να κάνουν αγορές και να κλείνουν δουλειές ή να ρυθμίζουν τα του βραδινού συμποσίου…
Ένας χώρος, δηλαδή, που έσφυζε από ζωή και αναπτύχθηκε ουσιαστικά στις τέσσερις πλευρές ενός τετραγώνου, ανάμεσα στους λόφους της Ακρόπολης, του Αρείου Πάγου και του Αγοραίου Κολωνού. Την Αρχαία Αγορά διέσχιζε ένας από τους σημαντικότερους δρόμους της πόλης, η περίφημη οδός των Παναθηναίων, πλάτους 12 – 20 μέτρων, από τον οποίο περνούσε η πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων.
Στην Αρχαία Αγορά, όμως, μπορούσε να βρει κανείς επίσης τα καπηλεία της αρχαίας Αθήνας, πορνεία και άλλα κακόφημα στέκια…
Οι πρώτες διαμορφώσεις είχαν αρχίσει στον 6ο π.Χ. αιώνα, όταν κτίσθηκαν και τα πρώτα δημόσια κτήρια, η Νοτιοανατολική Κρήνη και ο Βωμός των 12 Θεών. Μεγάλη άνθιση υπήρξε με την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, όταν κατασκευάστηκαν το Παλαιό Βουλευτήριο και η Βασίλειος Στοά, έδρα του Άρχοντα Βασιλέα, ενώ τοποθετήθηκαν και οι δύο λίθινοι όροι στη νοτιοδυτική της γωνία, για να σημάνουν τον ιερό χώρο.
Ακολούθησαν, μετά την καταστροφή από τους Πέρσες, η Ποικίλη Στοά, η Θόλος, το Νέο Βουλευτήριο, η Στοά του Διός Ελευθερίου, η Ν. Στοά Ι, το Νομισματοκοπείο, τα Δικαστήρια, ο Ναός του Ηφαίστου, ο Ναός του Απόλλωνα Πατρώου, η Νοτιοδυτική κρήνη κ.ά. Και, τέλος, μετά τον 2ο π.Χ. αιώνα, η Αγορά απέκτησε τρία μεγάλα οικοδομήματα, με στοές που της έδωσαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.
Η άσκηση της πολιτικής
Στο νότιο άκρο της δυτικής πλευράς της Αγοράς βρίσκονταν συγκεντρωμένα τα σημαντικότερα διοικητικά κτίρια της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Ένα μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα, η Θόλος, ήταν από τα σημαντικότερα δημόσια κτήρια της Αγοράς, γιατί ήταν η έδρα των πενήντα πρυτάνεων (βουλευτών).
Όπως μάθαμε από το σχολείο, οι πρυτάνεις αντιπροσώπευαν τις δέκα φυλές των Αθηνών και εναλλάσσονταν ανά 35 μέρες περίπου. Σιτίζονταν όλοι εκεί από τα δημόσια έσοδα, ενώ το 1/3 από αυτούς, οι 17 δηλαδή, διέμεναν και την νύκτα στο κτήριο για την αντιμετώπιση πιθανού κινδύνου.
Στη Θόλο, όμως, φυλάσσονταν και η σφραγίδα του κράτους, τα κλειδιά των ναών -ας μην ξεχνάμε ότι οι ναοί συγκέντρωναν εισφορές των πιστών- και επίσης οι μήτρες για τα μέτρα και τα σταθμά.
Η έδρα της Βουλής, το Βουλευτήριον, βρισκόταν δίπλα στη Θόλο και συγκέντρωνε καθημερινά τους 500 Αθηναίους πολίτες που κληρώνονταν να υπηρετήσουν ως βουλευτές για ένα χρόνο. Δουλειά τους ήταν να φτιάχνουν τους νόμους, που υποβάλλονταν στην συνέχεια στην Εκκλησία του Δήμου, για να αποφασίσει με την συμμετοχή όλων των πολιτών που συνέρχονταν στην Πνύκα.
Σε άλλο κτήριο, το ονομαζόμενο Μητρώον, φυλάσσονταν όλα τα επίσημα έγγραφα της πόλης. Στην Αγορά βρίσκονταν επίσης τα δικαστήρια (σήμερα κάτω από τη Στοά του Αττάλου), που αποφάσιζαν για την εγκυρότητα των νόμων.
Στο κέντρο της υπήρχε και Νομισματοκοπείο για χάλκινα νομίσματα -ένα τμήμα του βρίσκεται κάτω από τον ναό των Αγίων Αποστόλων- εκεί μάλιστα βρέθηκαν κομμάτια μετάλλου ασφράγιστα.
Ενώ σε όλο το χώρο τοποθετούνταν τα ψηφίσματα της πόλης για την ενημέρωση όλων των πολιτών, αφού αφορούσαν αποφάσεις της Εκκλησίας του Δήμου, νόμους, συμμαχίες με άλλες πόλεις, τιμητικά ψηφίσματα, αλλά και οικοδομικές επιγραφές και καταλόγους με τα σκεύη που φυλάσσονταν στα ιερά κ.ά.
Οστρακισμός
Στην Αγορά λειτούργησε για αρκετά χρόνια και ο οστρακισμός. Ο εξορισμός, δηλαδή, για δέκα χρόνια ενός πολίτη, ο οποίος είχε θεωρηθεί ότι έβλαψε την πόλη. Το μέτρο είχε ξεκινήσει για την προστασία της δημοκρατίας από πιθανούς τυράννους, όπως συχνά συμβαίνει, όμως, σε τέτοιες περιπτώσεις, γρήγορα άρχισαν να το χρησιμοποιούν κάποιοι για να εξολοθρεύσουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους.
Σήμερα, λοιπόν, στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς βλέπουμε συγκεντρωμένα όστρακα με διάσημα ονόματα της αρχαίας ιστορίας: Θεμιστοκλής, Κίμων, Αριστείδης Λυσιμάχου, Περικλής κ. ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξορίστηκαν τελικώς, απλώς κάποιοι το προσπάθησαν, επιλέγοντας να γράψουν το όνομά τους πάνω στα όστρακο (θραύσματα από αγγεία).
Η όλη διαδικασία ήταν αρκετά πρωτόγονη, βέβαια, αλλά πάντα στο πλαίσιο της άμεσης δημοκρατίας, όπως ήταν η αθηναϊκή. Αρχικά, λοιπόν, γινόταν μία συγκέντρωση σε έναν ανοιχτό χώρο της Αγοράς, περισχοινισμένο. Εκεί, οι πολίτες αποφάσιζαν πρώτα αν θα γινόταν ο οστρακισμός και, αν κατέληγαν θετικά, τότε προχωρούσαν στη διαδικασία.
Θεωρείται, όμως, ότι απαιτούνταν 6000 ψήφοι, προκειμένου να εξοστρακιστεί κάποιος. Μεγάλος αριθμός, δηλαδή, που αποσκοπούσε σε μία δίκαιη απόφαση. Τα περισσότερα όστρακα που έχουν βρεθεί, πάντως, στην Αρχαία Αγορά, συγκεκριμένα 4.400, φέρουν το όνομα ενός Μεγακλή Ιπποκράτους Αλωπεκήθεν, ο οποίος και εξορίσθηκε τελικά, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης.
Συνήθως, οι εξορισμένοι πήγαιναν στη Σαλαμίνα ή στην Ερέτρια και, πάντως, χωρίς να στερηθούν πολιτικά δικαιώματα ή να δημευθούν οι περιουσίες τους. Ως σύνολο, εξάλλου, έχουν βρεθεί ως σήμερα περί τα 10.500 όστρακα, τα 180 από τα οποία φέρουν το όνομα του Αριστείδη.
Το μουσείο
Από το 1957 λειτουργεί το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς στη Στοά του Αττάλου, ένα σπουδαίο κτίσμα του 2 ου π.Χ. αιώνα, που αναστηλώθηκε υποδειγματικά από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, στην περίοδο 1953-56, πάνω σε μελέτες του αρχιτέκτονα Ιωάννη Τραυλού και με δωρεά του John D. Rockefeller Jr.
Με μήκος περί τα 120 μέτρα και με διπλή κιονοστοιχία στην μία πλευρά του, αυτήν που του δίνει την εξαιρετικά αρμονική όψη, αυτό το κτήριο στέγαζε στην αρχαιότητα 21 καταστήματα. Κάτι σαν τα σύγχρονα εμπορικά κέντρα, όπου οι Αθηναίοι έκαναν τον περίπατό τους, αλλά και τις αγορές τους.
Σήμερα, τα πιο σημαντικά εκθέματα του μουσείου είναι αυτά που αφορούν σε λειτουργίες του αθηναϊκού δημοκρατικού πολιτεύματος: Πλήθος από αντικείμενα που σχετίζονται με τα δικαστήρια, όπως το πολύ σημαντικό τμήμα από ένα μαρμάρινο κληρωτήριο του 3ου αιώνα π.Χ., για την κατανομή των δικαστών στα δικαστήρια, αλλά και για την επιλογή των αρχόντων, χάλκινα δικαστικά πινάκια εκλογής ενόρκων, μία πήλινη κλεψύδρα, που μετρούσε τον χρόνο αγόρευσης των ρητόρων στο δικαστήριο, χάλκινες δικαστικές ψήφοι και όστρακα οστρακισμού, όπως είπαμε.
Ακόμη, όμως, πήλινα δημόσια μέτρα και χάλκινα επίσημα σταθμά. Σημαντικό, όμως, είναι και το μαρμάρινο ανάγλυφο με παράσταση του Δήμου και της Δημοκρατίας και χαραγμένο ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου κατά της τυραννίας.
Ακολουθώντας την πτωτική πορεία της ελληνικής αρχαιότητας, η Αρχαία Αγορά άρχισε να εγκαταλείπεται από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, για να γνωρίσει μια μικρή ανάκαμψη περί τον 10ο και στη συνέχεια, όμως, να ερημώσει. Μετά την κατάληψη, όμως, της Αθήνας από τους Τούρκους το 1456, η περιοχή άρχισε να κατοικείται και πάλι, μέσα και πάνω στα αρχαία κτίσματα, με την οδό Παναθηναίων, μάλιστα, να παραμένει στην αρχική της χάραξη.
Νέες μεγάλες καταστροφές ακολούθησαν κατά την Ελληνική Επανάσταση στις δύο πολιορκίες της Αθήνας, ενώ, μετά την απελευθέρωση, ο χώρος καταλήφθηκε από ιδιωτικές οικίες και εργαστήρια. Χρειάστηκε να γίνουν πολλές απαλλοτριώσεις, έτσι ώστε να αρχίσουν οι ανασκαφές το 1931 από τους Αμερικανούς. Οι ίδιοι ευελπιστούν να κάνουν κι άλλες ακόμη, εκτός των ορίων του αρχαιολογικού χώρου, μια που η Αρχαία Αγορά δεν σταματάει στα κάγκελα, που την ορίζουν σήμερα, αλλά επεκτείνεται και σε ένα μέρος από τον δομημένο ιστό της σύγχρονης πόλης.
Ίδωμεν.
Να σημειώσω ότι το εισιτήριο είναι δέκα ευρώ (μειωμένο 5) και βέβαια τηρούνται ευλαβικά όλα τα μέτρα προφύλαξης από τον κορονοϊό.
Διαβάστε επίσης:
Τουρίστες στον τόπο μας – Ολυμπιείο: Στον καιρό της κολώνας
Βόλτα στην μεθυστική Κολμάρ, που αναδείχθηκε κορυφαίος ευρωπαϊκός προορισμός
40 +1 ταινίες που θα σας κάνουν να λατρέψετε την Ιταλία