Πώς μπορεί να γραφτεί οτιδήποτε αυτές τις ημέρες και μάλιστα από γυναίκα χωρίς αναφορά στην Κική Δημουλά.
Απόλαυσα τον Κώστα Κουτσουρέλη στο «ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟ» (neoplanodion.gr) με τίτλο «Ο θρίαμβος της Κικής Δημουλά» που μου έδωσε το έναυσμα με τις σκέψεις του να ανταποκριθώ στο κάλεσμα για αυτό το κείμενο σε ένα αφιέρωμα για γυναίκες.
Αναρωτιέται ρητoρικώς ο κύριος Κουτσουρέλης (με πολυτονικό σύστημα) «Τι κάνει εκείνη καλά, τι κάνουμε εμείς λάθος; Τι έχει αυτή και δεν το έχουν οι άλλοι; Αυτά είναι τα πράγματι ενδιαφέροντα ερωτήματα. Γιατί τα τετριμμένα εκείνα περί ταλέντου και εργατικότητος, περί ύψους και βάθους και πλάτους κ.τ.τ όσο ορθά και αν είναι, εν προκειμένω δεν επαρκούν. Για τον σοβαρό συγγραφέα οι αρετές αυτές είναι εκ των ων ου άνευ, προαπαιτούμενα, όχι τελικά κριτήρια της επιτυχίας. Και εκείνοι που τις διαθέτουν είναι πάντα πολλαπλάσιοι αυτών που εντέλει επιτυγχάνουν».
Με μίτο αυτά τα ερωτήματα ο κύριος Κουτσουρέλης τεκμηρίωσε το μεγαλείο της ποιήτριας, Κικής Δημουλά.
Ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω τον ίδιο μίτο και τα ίδια ερωτήματα για την γυναικεία επιχειρηματικότητα, ώστε να απαντηθούν άλλου είδους θέματα και συζητήσεις που γίνονται στην εποχή μας με μεγάλη ένταση και ενδιαφέρον, τη γυναικεία ενδυνάμωση, την υποχρεωτική (με ποσόστωση;) γυναικεία παρουσία στα διοικητικά συμβούλια και διοικητικές θέσεις επιχειρήσεων (το ΓΕΜΗ θα αρχίσει μάλιστα να καταγράφει επισήμως πλέον πόσες γυναίκες καταλαμβάνουν εκτελεστικές θέσεις στις επιχειρήσεις που εδρεύουν στην Ελλάδα) κ.ο.κ
O όρος «diversity» στα διοικητικά συμβούλια επιβάλλει πλέον, μεταξύ των άλλων, στους κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης την γυναικεία εκπροσώπηση και απομένει να δούμε ποια κριτήρια θα ακολουθηθούν για την αποτελεσματική εφαρμογή τους. Είναι προς την σωστή κατεύθυνση οι συζητήσεις που γίνονται στις μέρες μας για τα κριτήρια επιτυχίας και επαγγελματικής ανάδειξης των γυναικών;
Βοηθά η συζήτηση αυτή πραγματικά τις γυναίκες ή τις υποβιβάζει ομαδοποιώντας τες σε μια ασθενή κατηγορία που θέλει προστασία;
Στην εντελώς πρόσφατη με ημερομηνία 29.1.2020 Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο κλπ. που περιλαμβάνει το Πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2020 με τον ελπιδοφόρο τίτλο «Μια Ένωση που επιδιώκει περισσότερα» υπάρχει μάλιστα προς την πιο πάνω κατεύθυνση και δέσμευση: σελ.8 «Η Επιτροπή θα υποβάλλει επίσης σχέδιο δράσης για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών στις εξωτερικές σχέσεις».
Όλα αυτά σε μια σύγχρονη Ευρώπη στην οποία οι γυναίκες εργάζονται, δημιουργούν και επιτυγχάνουν. Πόσο οξύμωρο στ’ αλήθεια.
Ξαναγυρνώντας στα ερωτήματά μας, νομίζω ότι δεν αρκεί κανένας τετριμμένος κανόνας για να ερμηνεύσει ή να διασφαλίσει επιτυχία στην γυναίκα ή άνδρα επαγγελματία. Χρειάζεται κάτι περισσότερο, κάτι ουσιαστικότερο, κάτι συνολικότερο.
Η αναζήτηση του συνολικότερου είναι αυτό που επιζητείται σήμερα τόσο από τους ανθρώπους, όσο και από τις επιχειρήσεις. Και εξηγούμαι.
Οι κανόνες διοίκησης μιας επιχείρησης διέπονται -και στο μέλλον πιθανόν περισσότερο- από τις αρχές της βιωσιμότητας, κατά τις οποίες οι κορυφαίες εταιρείες αναγνωρίζουν ότι, πέραν των χρηματοοικονομικών κεφαλαίων πρέπει να διαχειρίζονται παραλλήλως το ανθρώπινο, το φυσικό και το κοινωνικό κεφάλαιο. Έχει γίνει πλέον κοινός τόπος το γεγονός ότι οι εταιρείες που βελτιώνουν τις επιδόσεις τους σε θέματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και διακυβέρνησης (ESG), βελτιώνουν την πρόσβασή τους σε κεφάλαια, την απόδοση του εργαζομένων τους και επιτυγχάνουν τη θετική ανταπόκριση των πελατών τους. Η επιχείρηση γίνεται έτσι ένας αληθινός μοχλός ανάπτυξης για την κοινωνία και τα εμπλεκόμενα με την επιχειρηματική δραστηριότητα μέρη. Οι Διευθύνοντες Σύμβουλοι των επιχειρήσεων έρχονται πλέον αντιμέτωποι με διλήμματα και προκλήσεις που δεν αφορούν μόνο την κερδοφορία και τα αποτελέσματά τους. Έχουμε δει και ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος προσεγγίσεις όπως λχ. αυτή της Microsoft που διοικείται με τη λεγόμενη «empathetic leadership». O ρόλος των διοικητών επομένως, ανδρών και γυναικών, αλλάζει και των συμβούλων τους, ακόμη και νομικών επίσης, αφού απαιτείται σφαιρική γνώση και συνολική στρατηγική και στα νομικά θέματα.
Η Ευρώπη δια στόματος της Κυρίας Ursula von der Leyen στο πρόγραμμά της (My agenda for Europe) παρακολουθεί πλήρως τα ανωτέρω, λέγοντας ότι ήρθε κατ’ αυτήν η ώρα να συμφιλιώσουμε την «κοινωνία» με την «αγορά» (“to reconcile the social and the market”) στη σημερινή μοντέρνα οικονομία.
Επιστρέφοντας στην αγαπητή Κική Δημουλά και τη «γυναικεία ματιά της» κατά το πιο πάνω άρθρο, όρος που συμφωνώ με τον ίδιο «δεν γεννάει ενθουσιασμό και θεωρείται συγκαταβατικός αν όχι ευθέως υποτιμητικός», δεν παύει όμως να αναγνωρίζει ότι στη ζωή – και εν τέλει και στις επιχειρήσεις- επιβάλλεται πλέον να επικρατήσει μια νέα οπτική, ένα κανονιστικό πλαίσιο και μια επιχειρηματική κουλτούρα διακυβέρνησης που δεν θα παρακολουθεί ούτε τα παρελθόντα παρωχημένα στερεότυπα αλλά ούτε και τις μη αναγκαίες χειραφετήσεις. Ο ηγέτης, άντρας ή γυναίκα, επαγγελματίας, διοικητής ή ακόμα και πολιτικός θα αναμετρηθεί πια με νέες προκλήσεις. Το μόνο σίγουρο.
Δρ. Αγγέλικα Γκούσκου – Δικηγόρος – Μέλος ΕΣΕΔ Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών – Συνιδρύτρια Corporate Governance Hub – Managing Partner Selekos_Gouskou Law Offices