Δύο γυναίκες έχουν καθηλώσει έναν άνδρα στο κρεβάτι. Η μία, του κρατάει το κεφάλι και δεν τον αφήνει να σηκωθεί, ενώ η άλλη τον πιέζει στον κορμό. Είναι δυνατές, γεροδεμένες και συνεργάζονται για να ακινητοποιήσουν το θύμα, καθώς η πρώτη του κόβει το λαιμό με το αιχμηρό σπαθί της. Το αίμα χύνεται κι εκείνες δε σταματούν. Τα μάτια του είναι ορθάνοιχτα. Αντιλαμβάνεται πλήρως όσα του συμβαίνουν.
Πρόκειται για τον Ολοφέρνη, έναν εχθρό του Ισραήλ από την Παλαιά Διαθήκη. Η δολοφόνος του είναι η Ιουδήθ. Όμως, ταυτόχρονα, εκείνος είναι ο Ιταλός ζωγράφος Agostino Tassi και η γυναίκα με το ξίφος η Artemisia Gentileschi, η δημιουργός του πίνακα – μίας αυτοπροσωπογραφίας της, κατά κάποιον τρόπο.
Αυτή τη στιγμή, διασώζονται δύο έργα της που απεικονίζουν την Ιουδήθ και τον Ολοφέρνη, γεμάτα αιματηρή αγωνία και φρίκη. Το ένα, βρίσκεται στο Capodimonte της Νάπολι, ενώ το άλλο στη Galleria degli Uffizi στη Φλωρεντία. Είναι σχεδόν πανομοιότυπα, με τις λεπτομέρειες να διαφέρουν.
«Αυτό είναι το δαχτυλίδι που μου έδωσες κι αυτές οι υποσχέσεις που μου χάρισες», ούρλιαξε η Artemisia Gentileschi την ώρα του άγριου βασανισμού της σ’ ένα δικαστήριο στη Ρώμη, το 1612. Είχαν δέσει σχοινιά γύρω από τα δάχτυλά της και την τραβούσαν. Ο δικαστής, είχε προτείνει να είναι μέτριας έντασης το μαρτύριό της. Άλλωστε, είχε κλείσει τα 18. Απέναντί της, ο άνδρας που τη βίασε. Κανείς, βέβαια, δεν σκέφτηκε να τιμωρήσουν εκείνον. Ατρόμητη, φώναζε πως οι πληγές της ήταν η βέρα που υποσχέθηκε. Ξανά και ξανά, τόνιζε πως όσα είπε για το βιασμό ήταν αλήθεια.
Η Gentileschi ήταν η σπουδαιότερη καλλιτέχνιδα της μπαρόκ εποχής και κατάφερε να κάνει κάτι τόσο μεγάλο, που φαντάζει απίθανο. Όχι μόνο έγινε επιτυχημένη σε μία εποχή που όλοι «έκλειναν την πόρτα» στις γυναίκες, αλλά κατάφερε αυτό που καμία άλλη δεν μπόρεσε τότε: Να επικοινωνήσει το ισχυρό και προσωπικό της όραμα. Όπως οι μεταγενέστερες Frida Kahlo, Louise Bourgeois και Tracey Emin, έτσι κι εκείνη, έβαλε τη ζωή της στην τέχνη της.
Και ήταν μία σκληρή ζωή.
O πατέρας της, Orazio, επίσης ταλαντούχος καλλιτέχνης, ήταν στενός φίλος του πασίγνωστου Caravaggio. Ο τελευταίος, σύχναζε στο σπίτι της και τα έργα της ήταν επηρεασμένα από τα δικά του. Μάλιστα, η ίδια θεωρείται κορυφαία ανάμεσα στους Caravaggisti, όπως ονομάζονταν οι ζωγράφοι που ακολουθούσαν το παράδειγμά του.
Ο Oraziο, εντυπωσιασμένος από την κλίση της κόρης του στη ζωγραφική, προσέλαβε έναν ανερχόμενο καλλιτέχνη για να την εκπαιδεύσει. Το όνομα του; Agostino Tassi. Το 1612, τον κατηγόρησε για το βιασμό της.
Η δίκη, στα πρακτικά της οποίας δεν είναι ξεκάθαρες οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η σύλληψη του ενόχου, κράτησε επτά ολόκληρους μήνες και συγκλόνισε την κοινωνία της Ρώμης. Η Artemisia έγινε πασίγνωστη, αλλά με το χειρότερο δυνατό τρόπο. Όρθωσε, όμως, το ανάστημά της ενάντια στην καταπίεση που, εκείνη την εποχή, ήταν η νόρμα.
Αυτό που συνέβη – ή, καλύτερα, η εκδοχή της Gentileschi – ήταν ότι ο Tassi τρύπωσε στο δωμάτιό της και άρχισε να την παρενοχλεί σεξουαλικά. «Με πέταξε στην άκρη του κρεβατιού, με πίεζε με το ένα χέρι στο στήθος μου και έβαλε το γόνατό του ανάμεσα στα πόδια μου, εμποδίζοντάς με να τα κλείσω. Σήκωσε τα ρούχα μου και με φίμωσε με ένα μαντήλι, για να μην ουρλιάξω», περιέγραψε ανατριχιαστικά.
Αντιστάθηκε. «Του γρατζούνησα το πρόσωπο», είπε στην κατάθεσή της. Έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της – τον τραυμάτισε, μάλιστα, στα γεννητικά του όργανα, όμως τίποτα δεν ήταν αρκετό για να τον σταματήσει. Έτρεξε στο συρτάρι της και άρπαξε ένα μαχαίρι. «Εύχομαι να σε σκοτώσω γιατί με ατίμωσες», του φώναξε. Το πέταξε προς το μέρος του, όμως εκείνος καλύφθηκε. «Εάν δεν το έκανε», είπε ήρεμη στη δίκη, «μάλλον θα ήταν νεκρός.»
Εκείνη τη μέρα, της υποσχέθηκε πως θα την παντρευτεί. Άλλωστε, είχε εμμονή μαζί της. Συνέχισαν να συνευρίσκονται και εκείνη είχε αρχίσει να τον ερωτεύεται, χωρίς να ξέρει πως ήταν ήδη παντρεμένος. Οι φήμες για τους δυο τους οργίαζαν και ο πατέρας της τους έπιασε επ’ αυτοφόρω, μαθαίνοντας έτσι όλη την αλήθεια για το πώς ξεκίνησε η σχέση τους, για το τι είχε περάσει η κόρη του από εκείνον τον άνδρα.
Επί μήνες καλούσαν φίλους και γνωστούς τους για μάρτυρες. Όλοι τους, μίλησαν για μία νεαρή κοπέλα που περνούσε όλο της το χρόνο ζωγραφίζοντας, ενώ σπάνια έβγαινε από το σπίτι. Ταυτόχρονα, ο βιαστής της είχε περάσει χρόνο στη φυλακή για το ίδιο έγκλημα, επιτιθέμενος στην κουνιάδα και τη σύζυγό του. Πολλοί υπαινίχθηκαν την ενοχή του για το θάνατο της τελευταίας, η οποία είχε εξαφανιστεί, αλλά χωρίς καμία απόδειξη.
Κι όμως, η 18χρονη βασανίστηκε κι εκείνος ήταν ελεύθερος. Καταδικάστηκε σε κράτηση ενός μόνο έτους στο τέλος. Γιατί; Επειδή ήταν αξιόλογος καλλιτέχνης και είχε με το μέρος του τον Πάπα. Όλοι, όμως, γνώριζαν το ποιόν του. «Ο Tassi είναι ο μόνος καλλιτέχνης που δε με απογοήτευσε ποτέ», είχε πει ο Ιννοκέντιος Χ. Οι υπόλοιποι, αν και του φαίνονταν αξιότιμοι, δεν ήταν – σε αντίθεση με το βιαστή μας.
Η δίκη τελείωσε και η Gentileschi είχε νιώσει όση ντροπή μπορούσε να αντέξει. Στη δεκαετία του 1620 γνώριζε τεράστια επιτυχία, μακριά από τη Ρώμη. Και έπαιρνε την εκδίκησή της με το μοναδικό της όπλο: Ένα πινέλο. Δεν μπορούσε να γράψει την ιστορία της διότι ήταν αγράμματη. Μπορούσε, όμως, να τη ζωγραφίσει και να αλλάξει το τέλος της.
Δείχνοντας μία προτίμηση στην απεικόνιση βιβλικών μορφών, έκανε κάτι που κανένας άνδρας δεν τόλμησε εκείνη την εποχή. Στα περισσότερα έργα , ακόμα και σ’ εκείνα του Caravaggio, η Ιουδήθ έχει και μία υπηρέτρια που περιμένει να μαζέψει το κομμένο κεφάλι. Στα δικά της, η υπηρέτρια αυτή είναι νέα, δυνατή και συμμετέχει ενεργά στο φόνο. Αυτό, συντελεί σε δύο πράγματα. Πρώτα, προσθέτει μία αγριότητα, αλλά και μία αλήθεια, που ελάχιστοι είχαν σκεφτεί πριν – όντως, θα χρειάζονταν δύο γυναίκες για να σκοτώσουν ένα ρωμαλέο άνδρα. Έπειτα, φαίνεται σαν να ανρωτήθηκε η Gentileschi «Κι αν οι γυναίκες ενωθούμε; Θα μπορούσαμε να αμυνθούμε σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο;». Φυσικά, το τελευταίο δεν αποτελεί παρά εικασία.
Ένας ακόμη σημαντικός της πίνακας, είναι Η Σωσάννα και οι Γέροι. Και πάλι, χρησιμοποιεί φιγούρες της Παλαιάς Διαθήκης για να δείξει τη ζωή μίας συνηθισμένης γυναίκας του 17ου αιώνα. Δύο ηλικιωμένοι παρακολουθούν μία κοπέλα που πλένεται. Η Gentileschi, εδώ, και πάλι καινοτόμησε, βάζοντάς τη να την κοιτούν ξεδιάντροπα, όταν οι σύγχρονοί της τους έκρυβαν σε απόσταση.
Και αυτό το έργο, είχε βγει από τη ζωή της. Ο Tassi, ο βιαστής της, είχε συνεργό που επίσης την ποθούσε. Οι δυο τους, μαζί την ενοχλούσαν, μαζί την κατασκόπευαν. Εκείνος ήταν που κανόνισε και την επίσκεψη στο σπίτι της το μοιραίο βράδυ, δωροδοκώντας την υπηρέτριά της.
Ο βιασμός και η δίκη, τραυμάτισαν βαθιά την Artemisia Gentileschi. Όμως δεν τη λύγισαν. Εκδικήθηκε εκείνους που το άξιζαν μέσω της τέχνης της και ανταμείφθηκε για αυτό. Το 1638, ο Κάρολος ο Πρώτος την κάλεσε προσωπικά στο Λονδίνο για να συνεργαστούν. Εκεί ήταν που δημιούργησε τη διάσημη αυτοπροσωπογραφία της.
Αντί για ξίφος, ήταν οπλισμένη με ένα πινέλο. Αιώνες πριν το φεμινιστικό κίνημα, αυτή η γυναίκα υπερασπίστηκε τον εαυτό της, έγραψε η ίδια την ιστορία της και έγινε η ηρωίδα της ζωής της.