«Τα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές, κάνουν τις φωνές πιο δυνατές, και, επιτρέπουν περισσότερες φωνές, αλλά δεν το κάνουν με ίσους όρους» μας λέει στo portraits.gr η Δρ Ζιζή Παπαχαρίση, όπως και ότι η τεχνολογία είναι κομμάτι αναπόσπαστο της ανθρώπινης φύσης και ότι πλέον είναι κοντά η μετεξέλιξη μας σε cyborg, δηλαδή σε άτομα που ενσωματώνουν δυνατότητες της τεχνολογίας ώστε να επαναπροσδιορίσουν τις ικανότητες τους. Τονίζει πόσο σημασία έχει για τους ακαδημαϊκούς να σκέφτονται πέρα από την εποχή τους ώστε να έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν διαφορετικά και να αλλάξουν το παρόν και το μέλλον, η ελληνική ακαδημία να είναι πιο εξωστρεφής και το θεσμικό πλαίσιο να προηγείται και να προλαβαίνει τις εξελίξεις.
H Δρ Ζιζή Παπαχαρίση είναι Καθηγήτρια και επικεφαλής της Σχολής Επικοινωνίας, με έδρα στις Πολιτικές Επιστήμες και στην Επικοινωνία και Πανεπιστημιακή Λόγιος στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι-Σικάγο.
Οι έρευνές της επικεντρώνονται στις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες των διαδικτυακών μέσων. Έχει δημοσιεύσει εννέα βιβλία, πάνω από 70 άρθρα περιοδικών και κεφάλαια βιβλίων, και περιλαμβάνεται στο εκδοτικό συμβούλιο δεκαπέντε περιοδικών.
Το 10ο βιβλίο της, με τίτλο After Democracy: Imagining our Political Future, θα είναι διαθέσιμο τον Φεβρουάριο του 2021, από το Yale University Press.
Είστε η νεότερη Καθηγήτρια και επικεφαλής Σχολής σε Πανεπιστήμιο, και από τις πολύ λίγες γυναίκες σε ανάλογη ιεραρχικά θέση, κάτι που πριν από κάποια χρόνια θα ήταν ακόμη πιο σπανιότερο. Αλλάζει κάτι στην πράξη στην πρόσβαση των γυναικών σε ανώτερες θέσεις στον ακαδημαϊκό χώρο; Στην Ελλάδα;
Σας ευχαριστώ. Δεν ασχολήθηκα ποτέ με το φύλο μου αλλά πρωταρχικά με την επιστήμη μου. Δημιούργησα ευκαιρίες για τον εαυτό μου, που μου επέτρεψαν να προχωρήσω σε νεαρή ηλικία. Σαφώς υπάρχουν και άλλα άτομα σαν εμένα, στην ακαδημία όπως και σε άλλους χώρους.
Σπούδασα στην Αμερική και συνέχισα την καριέρα μου εκεί επειδή το ερευνητικό μου αντικείμενο δεν διδάσκονταν καν στα ελληνικά πανεπιστήμια την περίοδο εκείνη. Αν και στην Αμερική και στην Ευρώπη επίσης δεν ήταν πολύ διαδεδομένο. Κατάφερα να σκεφτώ διαφορετικά και έξω από αυτό που ήταν ο κανόνας ή θεωρούνταν δεδομένο για την εποχή μου. Δούλεψα σκληρά αλλά επίσης τοποθέτησα τον εαυτό μου σε χώρους που ήταν ικανοί να υποστηρίξουν τις ιδέες μου.
Είναι σημαντικό πιστεύω η ακαδημία στην Ελλάδα να είναι περισσότερο εξωστρεφής. Αλλά και για εμάς τους ακαδημαϊκούς είναι κομβικό να σκεφτόμαστε πέρα από την εποχή μας και να επιλέγουμε σωστά ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να κινηθούμε διαφορετικά και να αλλάξουμε το παρόν και το μέλλον.
Τι χρειάζεται για να έχουμε ισάριθμη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στην ιεραρχία γενικά και στον Πανεπιστημιακό χώρο;
Δεν είναι θέμα μόνο ανδρών και γυναικών. Αυτές οι διατυπώσεις διχάζουν. Ας ξεφύγουμε λίγο από τα κοινωνικά στερεότυπα. Δεν είναι θέμα ισάριθμης συμμετοχής αλλά αξιοποίησης ικανών επιστημόνων με διαφορετικά χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν όλα τα φύλα και προσδιορισμούς, όλες τις φυλές και τις εθνικότητες μιας κοινωνίας.
Η γυναικεία ταυτότητα είναι πιο διευρυμένη από ότι ήταν στο παρελθόν, καθώς οι νέοι ρόλοι που αναλαμβάνει γίνονται περισσότεροι, ενώ συχνά δεν μοιράζεται τους παλιούς παραδοσιακούς ρόλους. Περισσότερες ικανότητες και περισσότερες ετικέτες δημιουργούν περισσότερους περιορισμούς, ή λιγότερους;
Ας αφήσουμε εμείς οι γυναίκες τις ταυτότητες κατά μέρος και ας ασχοληθούμε οι ίδιες με τους εαυτούς μας και τα θέλω μας περισσότερο.
Στη δική σας πορεία, στην ακαδημαϊκή σας καριέρα, αισθανθήκατε εσωτερικά ή εξωτερικά στερεότυπα να σας περιορίζουν;
Προσωπικά όχι, επειδή είχα υποστήριξη ιδιαίτερα από τους γονείς μου, που με ενθάρρυναν να είμαι διαφορετική και να ακολουθώ το ένστικτό μου. Αλλά σίγουρα παρατηρώ ότι πολλά άτομα δεσμεύονται και περιορίζονται ακριβώς επειδή δίνουν ιδιαίτερη σημασία σε κοινωνικά στερεότυπα. Αυτά θα υπάρχουν πάντα. Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να θέτουμε πρότυπα, να έχουμε μέντορες και να καθορίζουμε εμείς τις παραμέτρους της εξέλιξής μας.
Έχετε ζήσει τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ελλάδα. Υπάρχουν σήμερα διαφορές στις κοινωνίες αυτές;
Δεν είναι συγκρίσιμες καταστάσεις. Είναι δύο εντελώς διαφορετικές πραγματικότητες. Το θεωρώ προτέρημα ότι μπορώ να δραστηριοποιούμαι και στις δύο χώρες και είμαι περήφανη για την ελληνικότητα μου. Πιστεύω ότι μου δίνει μια ιδιαίτερη ώθηση και διαφορετική χροιά στο πώς αντιμετωπίζω την επιστήμη μου αλλά και την καθημερινότητα στην Αμερική και στο Σικάγο που ζω τα τελευταία 12 χρόνια.
Στα βιβλία σας, τόσο για τον network self όσο και για τα affective publics εντοπίσατε πολύ νωρίς ότι το διαδίκτυο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα εργαλείο. Ο διαδικτυακός εαυτός μας πόσο διαφορετικός είναι; Πώς εκτιμάτε ότι εξελίσσεται;
Μα δεν υπάρχει διαδικτυακός και μη διαδικτυακός εαυτός. Ο εαυτός μας πάντα δικτυώνεται. Είναι τρόπος επιβίωσης για τον άνθρωπο. Δεν μπορούμε να ζήσουμε και να συνυπάρξουμε διαφορετικά. Το τραπέζι που κάθεται να φάει μία οικογένεια ή μία παρέα είναι ένα μέσο επικοινωνίας. Ο χώρος συνάντησης διαφόρων ατόμων είναι ένα μέσο επικοινωνίας. Ο πίνακας στην τάξη είναι μέσο επικοινωνίας. Η τηλεόραση, το ίντερνετ, οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούμε είναι κι αυτά μέσα επικοινωνίας όπως είναι και τα παπούτσια και τα ρούχα που φοράμε. Όλα επικοινωνούν κάτι για την ταυτότητα μας, μας επιτρέπουν να εκφράσουμε την προσωπικότητά μας, και διευκολύνουν την επικοινωνία μας με άλλους. Δεν υπάρχει λόγος να επιχειρούμε διαχωρισμούς που τελικά μας εγκλωβίζουν. Δεν ζούμε εντός και εκτός ίντερνετ. Ζούμε και εκφραζόμαστε παντού.
Οι επιπτώσεις του διαδικτύου, αφορούν τον ίδιο μας τον εαυτό τις δυνατότητές του και την εικόνα που έχουμε για μας. Προσθέτουν κάτι, αλλά αφαιρούν και κάτι άλλο; Τα πολλά ερεθίσματα και οι δυνατότητες αλληλεπίδρασης (συνάντησης με τους άλλους) αφήνουν περιθώρια, χρόνο, διάθεση, συνάντησης με τον εαυτό μας;
Οπωσδήποτε η τεχνολογία κατευθύνει. Αλλά κι εμείς έχουμε τη δυνατότητα να κατευθύνουμε την τεχνολογία την ίδια. Άλλωστε, δεν είναι κάτι ξένο ούτε εξωπραγματικό ούτε εξωγήινο. Η τεχνολογία δημιουργείται από τους ανθρώπους και είναι κομμάτι αναπόσπαστο της ανθρώπινης φύσης.
Το affective public επηρεάζεται από ερεθίσματα και γίνεται πιο ενεργητικό ή απαθές; Είναι το ίδιο affective όλες οι κοινωνικές ομάδες; Οι συναισθηματικές αντιδράσεις είναι φευγαλέες και επιδερμικές ή είναι πραγματικές και μπορούν να φέρουν αλλαγές;
Τα κοινωνικά μέσα είναι ενισχυτές και πολλαπλασιαστές. Κάνουν τις φωνές πιο δυνατές. Και, επιτρέπουν περισσότερες φωνές. Αλλά δεν το κάνουν με ίσους όρους. Για να παραφράσω τον George Orwell, όλες οι φωνές είναι ίσες στο διαδίκτυο, αλλά ορισμένες φωνές είναι πιο ίσες από άλλες.
Όταν πρόκειται για κινήματα, το Διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει στη σύνδεση δημοκρατικά προσανατολισμένων ανθρώπων, αλλά μπορεί επίσης να φέρει κοντά και φασίστες .
Το θεσμικό πλαίσιο δεν μπορεί να προηγηθεί από τις εξελίξεις και ις δυνατότητες που δημιουργεί η τεχνολογία και οι κανόνες -τουλάχιστον αρχικά- μπαίνουν από τους πρωτοπόρους, από τις ίδιες τις εταιρείες- πλατφόρμες. Πώς το σχολιάζετε;
Αντιθέτως το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να προηγείται και να προλαβαίνει τις εξελίξεις. Με εμπνευσμένο θεσμικό πλαίσιο μπορούμε να δημιουργήσουμε τεχνολογίες οι οποίες να μας επιτρέψουν να ανανεώσουμε και να αναπροσδιορίσουμε το τι σημαίνει ανθρωπότητα και τι σημαίνει ανθρώπινη φύση.
Τα social media (twitter,facebook) κατέβασαν τους λογαριασμούς του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ. Πώς το σχολιάζετε; Το account το προφίλ στα social media σε ποιον ανήκει;
Να θυμόμαστε ότι αυτές οι πλατφόρμες δημιουργούν μια ψευδαίσθηση δημοσιότητας, αλλά στην πραγματικότητα είναι ιδιωτικοί χώροι που ανήκουν, λειτουργούν και συντηρούνται από ιδιωτικές εταιρείες. Παρέχουν μεγαλύτερη εμβέλεια, αλλά όπως λέμε συχνά στον τομέα μας, η ελευθερία του λόγου δεν είναι η ίδια με την ελευθερία πρόσβασης.
Η βασική εξέλιξη είναι ότι οι εταιρείες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης διατύπωσαν όρους παροχής υπηρεσιών που έθεσαν πιο συγκεκριμένους λόγους για τις ενέργειες που πρέπει να ληφθούν, σε περίπτωση που τα μέλη παραβιάσουν κώδικες συμπεριφοράς. Και διευκρίνισαν περαιτέρω τους κανόνες συμπεριφοράς.
Πολύ λίγο, πολύ αργά, όπως λέμε. Ωστόσο, ήταν ένα θετικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Μόλις ο Πρόεδρος Trump, και άλλοι, παραβίασαν νομικά πιστοποιημένους όρους χρήσης, πήραν ανάλογες κυρώσεις, με τελική την αποβολή από την πλατφόρμα.
Για εμάς τους πολίτες, είναι σημαντικό να θυμόμαστε αυτό: Σε μια οικονομία προσοχής (attention economy), η προσοχή μας είναι ένα ισχυρό αγαθό. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ενδυναμωνόμαστε και αποκτούμε κύρος. Πρέπει να επιλέγουμε που θα επικεντρώνουμε την προσοχή μας και να μην τη σπαταλάμε σε clickbait τίτλους και ασταμάτητη μάταιη περιήγηση (doom scrolling). Η απλή κατεύθυνση της ματιάς μας καθορίζει και εμάς και τη δύναμή μας.
Η τεχνολογία και εξελίξεις όπως το 5G ή η χρήση του AI, μας απελευθερώνει με νέες δυνατότητες ή μας περιορίζει; Αυξάνει ή μειώνει την ανισότητα;
Οι τεχνολογίες μας δικτυώνουν αλλά είναι οι ιστορίες μας που μας συνδέουν, μας προσδιορίζουν ή και μας διαχωρίζουν.
Μιλήσατε πρώτη πριν 20 χρόνια για το νέο κόσμο που ανατέλλει με το διαδίκτυο. Τώρα… τί ανατέλλει;
Τα ρομπότ, εδώ και καιρό. Η μετεξέλιξη μας σε cyborg. Είστε έτοιμες/οι;
Δεν θέλω να σας τρομάξω και δεν πρέπει να το βλέπουμε σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, γιατί εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αυτές οι τεχνικές έχουν εκτεταμένες εφαρμογές σε πολλούς κλάδους επιστημών, όπως στην ιατρική, στη πληροφορική, και σε πολλούς άλλους.
Υπάρχει χώρος για αποκαλυπτική δημοσιογραφία την εποχή των digital media; Το μέλλον ανήκει στους aggregators και την παραγωγή ειδήσεων με AI;
Το μέλλον ανήκει στη διαφορετικότητα και στο καινούργιο. Οι επαναλήψεις και οι μιμήσεις αποφέρουν κέρδος αλλά με περιορισμένη προοπτική και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Τα aggregators και η λεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη- γιατί δεν είναι τεχνητή νοημοσύνη αλλά είναι απλά μία διαφορετική νοημοσύνη-αποτελούν κομμάτι της αρχιτεκτονικής της δημοσιογραφίας και της εξιστόρησης των γεγονότων. Και έτσι πρέπει να εκλαμβάνονται.
Η κρίση της πανδημίας έφερε και πάλι στην επιφάνεια θεωρίες συνομωσίας κυρίως στα social media. Ποια ανάγκη καλύπτουν;
Οι θεωρίες συνωμοσίας εκφράζουν και αποκαλύπτουν τις ανασφάλειες της εκάστοτε κοινωνίας. Υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Καλύπτουν την ανάγκη διαφόρων να ανήκουν κάπου. Για να εκλείψουν, θα πρέπει αυτή η ανάγκη αλλά και οι ανασφάλειες να καλυφθούν με κοινωνικά υγιέστερους τρόπους.
Who is Who
H Δρ Ζιζή Παπαχαρίση είναι Καθηγήτρια και επικεφαλής της Σχολής Επικοινωνίας, Καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών, και επίσης Πανεπιστημιακή Λόγιος στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι-Σικάγο.
Οι έρευνές της επικεντρώνονται στις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες των διαδικτυακών μέσων. Έχει δημοσιεύσει εννέα βιβλία, πάνω από 70 άρθρα περιοδικών και κεφάλαια βιβλίων, και περιλαμβάνεται στο εκδοτικό συμβούλιο δεκαπέντε περιοδικών.
Ιδρυσε και διευθύνει το περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης Social Media & Society. Έχει συνεργαστεί με την Apple, το Facebook, την Microsoft και την Oculus και έχει συμμετάσχει σε κλειστές διαβουλεύσεις με την προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα 2012. Συμμετέχει στην Επιτροπή Υγείας και Ευεξίας των Νέων Ενηλίκων, χρηματοδοτούμενη από τις Εθνικές Ακαδημίες Επιστημών, το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και το Ινστιτούτο Ιατρικής στις ΗΠΑ και έχει πραγματοποιήσει διαλέξεις για το έργο της στα κοινωνικά μέσα, σε πολλά Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ινστιτούτα σε Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Αμερική. Το έργο της έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, γερμανικά, κορεατικά, κινέζικα, ουγγρικά, ιταλικά, τουρκικά και περσικά.
Το 10ο βιβλίο της, με τίτλο After Democracy: Imagining our Political Future, θα είναι διαθέσιμο τον Φεβρουάριο του 2021, από το Yale University Press.
Η Δρ Παπαχαρίση γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και αποφοίτησε από το Κολλέγιο Ανατόλια το 1991. Έλαβε πλήρη υποτροφία στο Mount Holyoke College, όπου ολοκλήρωσε διπλό BA σε Economics and Media Studies(1995), και στο Kent State University, όπου έλαβε ΜΑ σε Communication (1997). Οι σπουδές της χρηματοδοτήθηκαν πλήρως από υποτροφίες από το Ίδρυμα Ωνάση και το University of Texas at Austin, όπου έλαβε το διδακτορικό της (2000) με έμφαση σε New Media Technologies and Political Communication. Αναγνωρίστηκε από το Πανεπιστήμιο UT-Austin, ως Διακεκριμένη Λόγια, μια τιμή που απονέμεται σε πολύ λίγους και τους πιο παραγωγικούς και επιδραστικούς αποφοίτους της Σχολής. Το 2018 έλαβε το βραβείο Wayne Danielson για το σύνολο και το αντίκτυπο της συνεισφοράς της στην επιστήμη της.
Διαβάστε επίσης:
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση