Η Έλενα Λαζάρου έχει έναν μοναδικό τρόπο να παραμένει συγκεντρωμένη και ήρεμη μπροστά στη δυσκολία και την κρίση. Να αξιολογεί με αντικειμενικότητα τις καταστάσεις και να μην φοβάται να πάρει πρωτοβουλίες. Είναι επικεφαλής του Τομέα Εξωτερικής Πολιτικής στην Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας, άμυνας και διατλαντικών σχέσεων και ερευνητική συνεργάτης του ινστιτούτου Chatham House. Την γνώρισα πριν από αρκετά χρόνια, στο πλαίσιο της συνεργασίας μας στο think tank του Υπουργείου Εξωτερικών. Αυτό που εκτίμησα δεν είναι μόνο ο επαγγελματισμός της. αλλά, πάνω από όλα πως είναι μια γυναίκα με ήθος, που γνωρίζει που ανήκει και δεν διστάζει να ανοίξει τον δρόμο για όποιαν και όποιον το αξίζει. Την καλωσορίζουμε στο #chatwithwomenact της Women Act
Ποια είναι η Έλενα Λαζάρου;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας μου, δηλαδή περίπου 15 χρόνια αν υπολογίσει κάνεις και τα χρόνια του διδακτορικού, δραστηριοποιούμαι στον τομέα των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής αρχικά στον ακαδημαϊκό χώρο και στη συνέχεια σε think tanks, τις λεγόμενες δεξαμενές σκέψης, με πιο πρόσφατη την απασχόληση μου στο think tank του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από το 2015, αρχικά ως αναλύτρια πολιτικής σε θέματα διατλαντικών σχέσεων, πολιτικής ασφάλειας και άμυνας και στρατηγικού σχεδιασμού. Από τον Οκτώβριο του 2020 διατελώ επικεφαλής του τομέα Εξωτερικών Πολιτικών της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που ιδρύθηκε το 2013 με σκοπό να λειτουργεί ως το εσωτερικό think tank του κοινοβουλίου.
Ο σκοπός μας είναι να προσφέρουμε αμερόληπτη έρευνα για την στήριξη των ευρωβουλευτών στο έργο τους. Πριν πάρω την απόφαση να μετακομίσω στις Βρυξέλλες και να ασχοληθώ με την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική από την καρδιά της, έζησα στη Βραζιλία για πέντε χρόνια όπου ως επίκουρη καθηγήτρια διεθνών σχέσεων οργάνωσα και ίδρυσα το πρόγραμμα ευρωπαϊκών σπουδών του Πανεπιστημίου Fundação Getulio Vargas (FGV). Το FGV είναι παράλληλα το μεγαλύτερο και γνωστότερο think tank της Λατινικής Αμερικής και ένα από τα καλύτερα στον κόσμο.
Διετέλεσα για τρία χρόνια επικεφαλής του κέντρου διεθνών σχέσεων του FGV, συμμετέχοντας ενεργά σε δίκτυα των αντίστοιχων φορέων των χωρών G20 καθώς και σε διαπραγματεύσεις με αντίστοιχους φορείς (think tanks, πανεπιστήμια και κοινωνία των πολιτών) καθώς και με αντιπροσώπους κυβερνήσεων στην Ασία, την Αφρική, την Β. Αμερική και την Ευρώπη με σκοπό την ενδυνάμωση των διμερών και πολυμερών σχέσεων της Λατινικής Αμερικής με την Ευρώπη και της Βραζιλίας, εν γένει, με τον κόσμο.
Στην ακαδημαϊκή μου καριέρα έχω διατελέσει ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Cambridge και του London School of Economics σε θέματα εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ και παγκόσμιας διακυβέρνησης και επισκέπτης καθηγήτρια σε πανεπιστήμια στη Γαλλία, την Ιταλία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και αλλού. Είμαι επίσης ερευνητική συνεργάτης του προγράμματος US and Americas στο Chatham House, Royal Institute of International Affairs στο Λονδίνο και του ΕΛΙΑΜΕΠ στην Αθήνα, καθώς και συνεργάτης του Κέντρου Αριστείας ΕΕ-Νότιας Αμερικής στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Τα τελευταία χρόνια δημοσιεύω ενεργά σε θέματα διατλαντικών σχέσεων, γεωπολιτικής και ευρωπαϊκής άμυνας, πάνω στα οποία έχω διδάξει και στο Ευρωπαϊκό Κολλέγιο Ασφάλειας και Άμυνας.
Αν έδινες μια συμβουλή στον 17χρόνο εαυτό σου ποια θα ήταν;
Ότι ο φόβος είναι ο χειρότερος εχθρός. Και ότι όταν οι φόβοι μας εμφανίζονται πρέπει να τους εκλογικεύουμε και να τους διαχειριζόμαστε με ό,τι μηχανισμούς μπορούμε να χτίσουμε. Και μια δεύτερη συμβουλή, ότι τα σχέδια αλλάζουν και το σημαντικό είναι κάθε στιγμή να κάνεις κάτι που σε γεμίζει και αυτό σιγά-σιγά σε οδηγεί στη διαμόρφωση της καριέρας που είναι ιδανική για σένα. Δεν υπάρχουν καλούπια στην καριέρα. Υπάρχουν μόνο εφόδια, εμπειρίες, σκληρή δουλειά και αποφάσεις. Και βέβαια έμπνευση. Αυτά είναι τα συστατικά που σιγά-σιγά σε οδηγούν στην διαμόρφωση της δικής σου, της μοναδικά δικής σου καριέρας.
Τι σου προξένησε μεγαλύτερη έκπληξη στην πορεία σου;
Νομίζω κι αυτό συνάδει με αυτό που λέω παραπάνω, αυτό που μου προξένησε μεγαλύτερη έκπληξη ήταν ότι οι επιλογές μου, που μερικές φορές μου φαινόταν ότι δεν είχαν συνοχή μεταξύ τους, τελικά με οδήγησαν σε μία πορεία που σε μεγάλο βαθμό είχε και συνάρτηση και συνέχεια. Τα πράγματα ήρθαν με έναν τρόπο φυσικό, παρόλο που εγώ είχα την εντύπωση ότι πάντα έπαιρνα αποφάσεις που οδηγούσαν σε ριζικές αλλαγές, σε στροφές 180 μοιρών, αλλά τελικά κοιτώντας πίσω όλα αυτά ήταν μία μεγάλη συνέχεια και ένας δρόμος που χτίστηκε σταδιακά με περίεργα βήματα, αλλά είχε τελικά μια λογική!
Όταν αποφάσισα να πάω στη Βραζιλία όλοι νόμιζαν ότι έκανα κάτι εντελώς τρελό, είχα μόλις τελειώσει το μεταδιδακτορικό μου στην Αγγλία και μία ακαδημαϊκή καριέρα στην Ευρώπη φαινόταν πολύ λογική. Όμως ήταν αυτή η κίνηση, το ότι πήγα στη Βραζιλία, που με έκανε να δω τον κόσμο με ένα πολύ διαφορετικό τρόπο, να αντιληφθώ την γεωπολιτική με έναν παγκόσμιο τρόπο και με οδήγησε στην Κίνα, στην Ινδία, στους G20, στο να καταλάβω πως σκέφτονται οι αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και οι μεγάλες χώρες, οι οποίες αντιμετωπίζουν προκλήσεις πολύ διαφορετικές από ότι εμείς στην Ευρώπη.
Απέκτησα εκεί εφόδια τα οποία τώρα στις Βρυξέλλες μου είναι πολύ χρήσιμα. Και μια άλλη περίεργη σύμπτωση: πέρσι όταν μου ζητήθηκε να αναλάβω επικεφαλής του τομέα μου με ρώτησαν πως θα μπορούσα να διαχειριστώ την τηλεργασία και την επικοινωνία με μια ομάδα 22 ατόμων τα οποία είναι το καθένα σε διαφορετικό μέρος λόγω της πανδημίας. Οι εμπειρία της Βραζιλίας αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμη, η χώρα είναι τόσο μεγάλη που στο πανεπιστήμιο έπρεπε να προσπαθούμε συνεχώς να προσφέρουμε καλύτερη τηλεμάθηση σε πόλεις μακριά από τη βάση μας.
Έτσι το να δουλεύω από μακριά και η επικοινωνία με τους συνεργάτες μου χωρίς να βλεπόμαστε μου ήταν κάτι πολύ φυσικό. Η εμπειρία της Βραζιλίας τελικά μου φάνηκε πολύ χρήσιμη για να μπορέσω να είμαι μια καλή manager κατά τη διάρκεια του κορονοϊού. Θέλω να πω, ποτέ κανείς δεν ξέρει τι του προσφέρει το κάθε πράγμα που εμφανίζεται στην πορεία του. Το σημαντικό είναι να είναι κανείς ανοιχτός σε εμπειρίες και σε επαγγελματικές προκλήσεις αλλά πάντα εκεί που υπάρχει μία συνοχή με το όραμα και τις αξίες του/της και με το τί επιδιώκει κανείς να κάνει.
Πως θυμάσαι τη μεγαλύτερη αποτυχία σου;
Διδακτικά και όχι τραυματικά. Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ, αλλά έτσι τις θυμάμαι – όλες τις αποτυχίες, μικρές και μεγάλες. Πρόσφατα είχα μία συζήτηση για το πως μπορεί κανείς να εκπαιδεύσει το μυαλό του έτσι ώστε από κάθε εμπειρία μετά από καιρό να του μένει το καλό και όχι το τραυματικό. Σ’ αυτό τον τομέα είμαι μάλλον τυχερή, γιατί τελικά πάντα έτσι ενεργώ. Δεν ξεχνώ βέβαια τα αισθήματα που με κυριεύουν σε κάθε στιγμή αποτυχίας – πραγματικής ή (πολλές φορές) μεγαλοποιημένης στο μυαλό μου. Σίγουρα είναι στιγμές ανασφάλειας, ντροπής, και μεγάλης ανασκόπησης στο τι έκανα λάθος για να καταλήξω στην αποτυχία. Κανείς δεν το βιώνει καλά. Το συζητάω όμως και νομίζω η συζήτηση βοηθάει να διαχειριστεί κανείς το τραύμα και την ανασφάλεια. Αυτό που μου μένει πάντα, επίσης, είναι ότι η γνώση και η μελέτη βοηθάει πάντα στην πρόληψη της αποτυχίας.
Έχεις κάποια γυναίκα που έπαιξε ρόλο μέντορα σε σένα;
Είχα πολλούς υποστηρικτές στην πορεία μου, αλλά λίγες ήταν γυναίκες – για μαθηματικούς λόγους, ήταν πάντα πολύ λιγότερες στους τομείς της ενασχόλησης μου, στις διεθνείς σχέσεις και στα think tanks, ακόμα περισσότερο από τη στιγμή που άρχισα να ασχολούμαι με τα θέματα ασφάλειας και άμυνας. Παρακολουθώ όμως πολύ κοντά το έργο και τις δράσεις του Women In International Security, που πλέον προσφέρει ένα πρόγραμμα mentoring σε γυναίκες σε αυτόν τον τομέα. Και πρόσφατα άρχισα να ασχολούμαι και εγώ με ένα πρόγραμμα στην Ελλάδα το οποίο φιλοδοξεί να κάνει κάτι αντίστοιχο αν και όχι σ’ αυτόν τον τομέα συγκεκριμένα. Παρόλο που δεν είχα μέντορα, είχα σίγουρα γυναίκες που με ενέπνευσαν και που ακόμα με εμπνέουν, κάποιες τις γνωρίζω και κάποιες όχι.
Στα πανεπιστημιακά μου χρόνια με ενέπνευσε η Εμμανουέλα Δούση, η οποία έφερε μια νέα πνοή στο Πανεπιστήμιο, μια γυναίκα με όραμα – αν μη τι άλλο ασχολήθηκε με τις κλιματικές αλλαγές πολύ νωρίτερα από τους περισσότερους.
Δεν ξέρω αν θα την αποκαλούσα μέντορα, άλλωστε η επαφή μας δεν ήταν τόσο συστηματική, αλλά σίγουρα μου άνοιξε τα μάτια στις ευκαιρίες που μπορούσε να έχει κάποιος που σπουδάζει διεθνείς σχέσεις. Και μου έδειξε με το παράδειγμά της το πώς μία γυναίκα νέα μπορεί να συμβάλει στον τρόπο που σκεφτόμαστε για τα διεθνή ζητήματα, πώς μπορεί να ανοίξει το ελληνικό πανεπιστήμιο στον κόσμο (ήταν και 20 χρόνια πριν!), και πάνω απ’ όλα πώς να τα κάνει κανείς όλα αυτά με καλοσύνη και με θετικότητα. Θαυμάζω πολύ την Αν-Μαρί Σλότερ, η οποία, μεταξύ ‘άλλων, είναι καθηγήτρια στο Princeton, διευθύντρια think tank, πρώην διευθύντρια στρατηγικού σχεδιασμού του State Department και μητέρα, καθώς και υπέρμαχος των γυναικών!
Κατά τα άλλα τελευταία έχω ενθουσιαστεί με την Κάμαλα Χάρις! Ποιος ξέρει ίσως μια μέρα να την γνωρίσω!
Ποια είναι η πιο σοφή συμβουλή που σου έχουν δώσει και γιατί;
Να σκέφτεσαι πριν μιλήσεις, αλλά να μιλάς πάντα όταν έχεις κάτι να πεις. Και να κάνεις ότι κάνεις με καλοσύνη πάνω απ’ όλα. Το πρώτο γιατί σε βοηθάει να αποτρέψεις προβλήματα και συνάμα σε ενθαρρύνει να συμμετέχεις στην συζήτηση και στις αποφάσεις, ακόμα και εκεί όπου το φύλο, η ηλικία σου, ή η θέση σου μπορεί να σε κάνουν να νιώθεις ότι δεν μπορείς ή δεν σου επιτρέπεται. Και το δεύτερο, γιατί τελικά ό,τι και να κάνει κανείς, δεν υπάρχει κανένα αίσθημα καλύτερο από το να νιώθεις ότι κάνεις κάτι για τους άλλους. Και κανένα εργασιακό περιβάλλον που να είναι πιο ευχάριστο από ένα περιβάλλον όπου ο κόσμος λειτουργεί με καλοσύνη. Η καλοσύνη είναι από τα πράγματα που έχει μόνο θετικές πλευρές. Έτσι το βλέπω.
Ποιο θέλεις να είναι το legacy σου;
Να γίνει η μελέτη της διεθνούς πολιτικής πιο ενδιαφέρουσα και προσβάσιμη στους νέους. Να γίνει ευρέως γνωστό ότι υπάρχουν ευκαιρίες στον τομέα αυτό. Να συμβάλλω στην προσπάθεια να υπάρχουν περισσότερες γυναίκες στην εξωτερική πολιτική – στις Βρυξέλλες, στις πρωτεύουσες, στα think tanks – υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα προς αυτή την κατεύθυνση και η ίδια η ΕΕ έχει δεσμευτεί να βελτιωθεί στον τομέα αυτό. Και θα ήταν προς όφελος όλων: υπάρχουν τόσες έρευνες που δείχνουν πόσο θετική είναι η επίδραση των γυναικών στην εξωτερική πολιτική και στην πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι σε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις όπου συμμετέχουν γυναίκες, είναι πιο πιθανό τα συμβαλλόμενα μέλη να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα από ότι όταν ανδροκρατείται το περιβάλλον των διαπραγματεύσεων.
Θα ήθελα επίσης να συμβάλλω στο να κατοχυρωθεί η επιστημονική και αμερόληπτη έρευνα ως βασικό εργαλείο και αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής και της δημόσιας διοίκησης – ιδιαίτερα στον τομέα μου, της εξωτερικής πολιτικής. Τόσο η πανδημία του κορονοϊού όσο και οι κλιματικές αλλαγές τις οποίες βιώνουμε, έχουν καταστήσει σαφές ότι η σχέση μεταξύ της επιστήμης και της πολιτικής είναι μία σχέση πάνω στην οποία βασίζεται το μέλλον του κόσμου.
Δυστυχώς η πόλωση που επικρατεί σήμερα, και η παραπληροφόρηση (σκόπιμη και μη) στέκονται πολλές φορές ως εμπόδια στο δρόμο αυτής της σχέσης. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό, ειδικά οι νέες γενιές, να βλέπουν την έρευνα τόσο στους θετικούς τομείς όσο και στους τομείς των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, όχι ως κάτι αόριστο αλλά ως κάτι αναγκαίο για το μέλλον του κόσμου και για την καθημερινότητά μας.
Έχεις κάποιο moto / τραγούδι/ φράση που λες στον εαυτό σου όταν τα πράγματα ζορίσουν;
After all, tomorrow is another day. Και μια συμβουλή του πατέρα μου – ότι καμιά φορά αυτό το λίγο παραπάνω ζόρισμα αξίζει τον κόπο αν πραγματικά θέλεις το αποτέλεσμα. Με άλλα λόγια, αυτή την άλλη μέρα που είναι το αύριο, καμιά φορά μπορείς να την χρησιμοποιήσεις για να κοιμηθείς αν είναι να δουλέψεις λίγο παραπάνω σήμερα για να καταφέρεις κάτι σημαντικό!
Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια, τα επόμενα βήματα;
Προς το παρόν μόλις ανέλαβα μια νέα θέση και η πρώτη πρόκληση πάντα σε μια τέτοια συγκυρία είναι να αποδείξεις στον εαυτό σου και στους άλλους ότι είσαι αντάξιος της. Θέλω να συμβάλλω στην βελτίωση της έρευνας που παρέχουμε – τόσο για να συμβάλλουμε στην ενδυνάμωση του ρόλου της ΕΕ (και μέσω αυτής και της Ελλάδας) στον κόσμο όσο και για να καταπολεμηθεί η παραπληροφόρηση και τα fake news.
Και μετά ποιος ξέρει; Όπως είπα παραπάνω η ζωή μου με οδήγησε από την Ελλάδα στην Αγγλία, για ένα διάστημα στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και μετά στις Βρυξέλλες και αν με είχε ρωτήσει κανείς ποια ήταν τα μελλοντικά μου σχεδία δεν θα είχα πει αυτά. Θέλω να συνεχίσω να κάνω με ενθουσιασμό αυτό που κάνω. Και ίσως να κατοχυρώσω την θέση μου, είμαστε λίγες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ελληνίδες και Κύπριες, σε θέση επικεφαλής τμήματος. Οπότε στο μέλλον, το δικό μου σχέδιο είναι να παραμείνω εδώ που είμαι και να αναπτύξω παραπέρα την συμβολή της υπηρεσίας μας. Και να συνεχίσω να γράφω.
Ποια θεωρείς ότι είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει μία γυναίκα στην Ελλάδα σήμερα;
Τα στερεότυπα. Ακούγεται κλισέ, και μικρότερη αρνιόμουν να το πιστέψω, αλλά τελικά έχω πειστεί. Χειρότερο ακόμα: η συνειδητοποίηση ότι και οι ίδιοι/ίδιες κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση αυτά τα στερεότυπα, καμιά φορά ίσως χειρότερα από ότι οι υπόλοιποι. Ενώ τελικά υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί τρόποι να ζήσει κανείς. Και η άλλη δυσκολία βέβαια, στον τομέα μου τουλάχιστον, είναι η αντιπροσώπευση. Παρόλο που έχουμε διανύσει πολύ δρόμο. Και ένα τελευταίο: επικρατεί μία γενικότερη αντίληψη ότι για να είσαι γυναίκα και να τα καταφέρεις πρέπει να μην είσαι γλυκιά και να μη χαμογελάς τόσο πολύ , αυτό που λέμε “για να σε πάρουμε στα σοβαρά”. Λοιπόν ίσως αυτό είναι το μελλοντικό μου σχέδιο: να καταφέρω να συμβάλλω στο να μας παίρνει κανείς στα σοβαρά ακόμα και όταν είμαστε γλυκές, χαμογελαστές, ενώ μιλάμε για θέματα που ο κόσμος αντιμετωπίζει ως “ανδρικά” όπως το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας.
Ελληνικό #metoo – Από εδώ και πέρα τι;
Δεν είμαι σίγουρη ότι συμφωνώ με την έκφραση ελληνικό #metoo, νομίζω μειώνουμε την σημασία του κινήματος όταν το προσδιορίζουμε με εθνικά. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο, και το κίνημα το ίδιο. Και βέβαια είναι σημάδι των καιρών και προόδου που έφτασε την Ελλάδα. Το ότι πλέον οι γυναίκες – και ελπίζω και εν γένει τα θύματα τέτοιου είδους κακοποίησης και εκμετάλλευσης – μπορούν να μιλήσουν σημαίνει ότι σε κάποιο βαθμό η κουλτούρα που προστάτευε τους θύτες, που επιτρέπει τέτοιου είδους απαράδεκτες και εγκληματικές πράξεις να περνάνε σιωπηρά και απαρατήρητα, έχει αρχίσει να φθίνει.
Έχουμε βέβαια πολύ δρόμο να διανύσουμε και πέραν από την κουλτούρα, χρειάζεται να επανεξεταστούν οι μηχανισμοί – νομικοί και άλλοι – που εγγυώνται την προστασία των ατόμων από τέτοια φαινόμενα στον επαγγελματικό χώρο. Λέω άτομα, γιατί όπως είδαμε και στις ΗΠΑ, το κίνημα πλέον συμπεριλαμβάνει και άλλες κατηγορίες ευάλωτες στην κακοποίηση. Έχω απεριόριστο θαυμασμό για τις γυναίκες που μίλησαν και είμαι ενθουσιασμένη με την ανταπόκριση που έχει το κίνημα.
Τώρα πιστεύω πρέπει η καταπολέμηση της ρίζας του να έρθει μέσα από καινοτόμες πολιτικές για τις ισότιμες ευκαιρίες στην απασχόληση, μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα και την γενικότερη επιμόρφωση για το θέμα – και εδώ βέβαια παίζουν μεγάλο ρόλο και τα ΜΜΕ. Πρέπει να επέλθει στην Ελλάδα μία ριζική μεταστροφή της αντίληψης του τί συνιστά δύναμη και του τί συνεπάγεται.
Σίγουρα μια εντατικοποίηση της προσπάθειας να βλέπουμε περισσότερες γυναίκες σε ηγετικές θέσεις θα συνέβαλε σημαντικά στην αλλαγή αυτή. Ανεξάρτητα φύλου, όμως, ο ισχυρότερος δεν πρέπει να έχει carte blanche, το αντίθετο, πρέπει να είναι υπόλογος και υπεύθυνος για την τήρηση των κανόνων και των αξιών περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Και να αντιμετωπίζει τις αντίστοιχες ποινές.
Όπως είπα, αυτό είναι θέμα πολιτικών και μόρφωσης, μόνο αυτή μπορεί να συντελέσει σε μια ριζική αλλαγή κουλτούρας και αξιών.
Διαβάστε επίσης:
Ακολουθήστε το Portraits στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση