Μαρίνα Μήλιου Θεοχαράκη: Θεωρώ προνόμιο ότι βρίσκομαι στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

Μαρίνα Μήλιου Θεοχαράκη

Τα τελευταία τρία χρόνια μαθαίνει και παρατηρεί εξήγησε στην εντυπωσιακή οροφή του Ιδρύματος Θεοχαράκη, η Μαρίνα Μήλιου Θεοχαράκη. Διατηρώντας πάντα άθικτη τη «μεγάλη, σημαντική» κληρονομιά του, εξερευνά τρόπους για να συνδέσει το Ίδρυμα που δημιούργησε ο οραματιστής ζωγράφος, επιχειρηματίας και παππούς της Βασίλης Θεοχαράκης με τη νέα γενιά -γιατί όχι (μελλοντικά) και με την ενσωμάτωση «νέων φίλων»;

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στον πέμπτο όροφο του νεοκλασικού κτιρίου που διαμορφώθηκε το 2004 για να στεγάσει τη συλλογή του Σπύρου Παπαλουκά και τον άξονα του μοντέρνου τον 20ό και 21ό αιώνα: «Ήταν καθηγητής του παππού μου στο εργαστήρι του. Έτσι, πριν από την κρίση, εκείνος αποφάσισε να δημιουργήσει το Ιδρυμα για να εξυμνηθούν τα έργα του Παπαλουκά αλλά και να αναδειχθούν οι εκπρόσωποι του μοντερνισμού. Εξάλλου ως ζωγράφος και ο ίδιος αγαπάει πολύ τη ζωγραφική και την ιστορία της τέχνης».

Η ολόφωτη αίθουσα φιλοξενεί τη μόνιμη έκθεση του Παπαλουκά (μπορεί κανείς με ραντεβού να την επισκεφτεί) που φανερώνει την αιχμηρότητα της έμπνευσής του και την πολυπλοκότητα των συλλήψεών του σε τόσο διαφορετικά υφολογικά ταμπλώ. Η υπόλοιπη συλλογή βρίσκεται σε συντήρηση, στο ντεπό, σε άλλο χώρο του κτιρίου.

Το δωμάτιο επίσης λειτουργεί ως γραφείο αντιπροέδρου του Ιδρύματος και γιαγιάς της Μαρίνας Θεοχαράκη, από την οποία πήρε και η ίδια το όνομά της. Ενίοτε διαδραματίζονται εκεί τα δημοφιλή και πολυδιάστατα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος. Σε απόσταση αναπνοής, η Βουλή και λίγο πιο πέρα ο ιερός βράχος. Στην πίσω πλευρά της περιμετρικής βεράντας, το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στον Λυκαβηττό. Σε αυτόν τον εξωτερικό χώρο όπως και σε άλλους στα 2001 τμ του Ιδρύματος (για παράδειγμα στο μπροστινό προαύλιο), η Μαρίνα ευελπιστεί ότι σύντομα θα μπορεί να διοργανώνει τις πρώτες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης.

«Σκέφτομαι πώς μπορώ χωρίς να διαταράξω την ισορροπία του Ιδρύματος να εκμεταλλευτώ τους χώρους του. Πέρυσι τέτοια εποχή η Βαλίνια Σβορώνου είχε δημιουργήσει τη σύνθεση Ενδήμιον (επιμέλεια Πάνου Γιαννικόπουλου), εφαρμογή στο κινητό που σου μιλάει για τους αστερισμούς μέσα από τη μυθολογία. Παρουσιάστηκε σε αυτό το μπαλκόνι σε μία καταπληκτική βραδιά όπου οι επισκέπτες έμπαιναν από την πλαϊνή πόρτα επί της Μέρλιν, φέραμε κρασιά, ήμασταν έτοιμοι να βουλιάξουμε από τον πολύ κόσμο. Πρόσθεσε επιπλέον, εναλλακτική λάμψη στο Ίδρυμα. Ήρθε νέος κόσμος, ο δικός μου», εξηγεί σήμερα.

Από την έκθεση της Βαλίνιας Σβορώνου στην ταράτσα του Ιδρύματος

«Έχω δουλέψει σε πολύ πιο σύγχρονες δομές» συμπληρώνει. Η Μαρίνα πράγματι ακολούθησε αξιοζήλευτη σταδιοδρομία στην Αμερική προτού αποφασίσει να επιστρέψει στην Ελλάδα. Έζησε συνολικά επτά χρόνια στο Σικάγο μετά τις σπουδές της στην περίφημη σχολή για τις τέχνες School of the Art Institute of Chicago. «Εκεί ας πούμε κάνεις μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης απέναντι από έργα της Τζόρτζια Ο’ Κιφ (Georgia O’ Keeffe), της Τζοάν Μίτσελ (Joan Mitchell), του Κέρι Τζέιμς Μάρσαλ (Kerry James Marshal)». Ακόμη και στη Βιέννη οργάνωσε ομαδική έκθεση περφόρμανς.

Η τέχνη τρέχει στις φλέβες της

Όμως η αρχή των σπουδών της πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο αμέσως μετά το σχολείο, στο διάσημο Chelsey. «Αλλά δεν μου άρεσε πολύ. Χρειαζόμουν κάτι που να συνδυάζει την ιστορία και τη θεωρία της Τέχνης με την πρακτική της. Διότι και εγώ είμαι δημιουργός. Και μόνο στην Αμερική συνδυάζονται αυτά τα δύο. Έτσι αποφάσισα να πάω εκεί». Ήταν τότε μόνο είκοσι ετών.

Στο Σικάγο λοιπόν ολοκλήρωσε και τα δύο πτυχία (θεωρία – ιστορία, καλές τέχνες). Επί του πρακταίου εστίασε στην περφόρμανς, στις λεγόμενες επιτελεστικές τέχνες. «Οπότε συνδυάζω και τις δύο πλευρές, το επιμελητικό και το δημιουργικό», διευκρινίζει. Εν συνεχεία, ως επαγγελματίας στο Σικάγο πραγματοποίησε πολλές δικές της ομαδικές εκθέσεις και μία ατομική ενώ διατηρούσε και το δικό της στούντιο. Συγχρόνως διακρίθηκε ως επιμελήτρια σε μεγάλα μουσεία, στο Museum of Contemporary Art και στο Block Museum of Art (Μπλοκ) που εντάσσεται στο Northwestern Univerity. «Έκανα δηλαδή αυτή τη διπλή ζωή», παρατηρεί.

Ως βοηθός της βασικής επιμελήτριας στο Μπλοκ γνώρισε (σε βάθος, όχι μια φορά σε κάποια εκδήλωση…) κορυφαίους καλλιτέχνες όπως η πρωτοπόρος της περφόρμανς Κάρολι Σνίμαν (Carolee Schneeman).

Η όσμωσή της με τις τέχνες ξεκινάει ακόμη πιο νωρίς. Παρά το εξαιρετικά εντατικό πρόγραμμα του ιδιωτικού σχολείου στο οποίο φοιτούσε, επί πέντε ολόκληρα χρόνια αφιέρωνε κάθε απόγευμα της ζωής της από τις έξι ως τις εννιά για συμμετοχή σε μαθήματα μπαλέτου. Όχι σε κάποια ιδιωτική σχολή αλλά στο ίδιο το φυτώριο της Κρατικής σχολής ορχηστρικής τέχνης με μέντορα τη διάσημη αγγλίδα δασκάλα Τερέζα Μπράουν. Και όχι μόνο αυτό: Τα σαββατοκύριακα ανελλειπώς ακολουθούσε ιδιαίτερα μαθήματα ζωγραφικής.

Δυστυχώς, παρότι προοριζόταν για μπαλαρίνα, ένα απροσδόκητο ατύχημα προκάλεσε ράγισμα σε σπόνδυλούς της στα δέκα επτά της χρόνια. Έμεινε επί έναν χρόνο με τον κορσέ στη μέση. Η επαφή με το χορό διατηρήθηκε έκτοτε με άλλη μορφή. Ευτυχώς, που εξ απαλών ονύχων εκπαιδεύτηκε στις καλές τέχνες και στράφηκε με δύναμη προς τα εκεί στις σπουδές της.

Οπωσδήποτε την επηρέασε ο παππούς της, Βασίλης Θεοχαράκης. «Μέναμε πολύ κοντά και το ατελιέ του βρίσκεται στο σπίτι του. Θυμάμαι να περνάω πάρα πολύ χρόνο μαζί του εκεί και να τον βλέπω να ζωγραφίζει. Μου έχει μείνει αυτή η μυρωδιά από το λάδι, από την μπογιά, αυτήν την παλέτα που διατηρεί περίπου πενήντα χρόνια. Και έτσι μια μέρα στα δέκα τρία μου δήλωσα στη μητέρα μου ότι ήθελα να μάθω και εγώ να ζωγραφίζω. Είχα ευτυχώς πολλή υποστήριξη από το σπίτι μου για όλα αυτά».

Το αποτέλεσμα αυτής της συναρπαστικής πορείας, ότι η Μαρίνα δεν αντιλαμβάνεται πλήρως μόνο το διανοητικό, ερμηνευτικό, αξιολογικό κομμάτι της τέχνης αλλά και το συναισθηματικό αφού την αγάπησε πρώτα με την καρδιά της και μετά με το μυαλό της (πηγαίνοντας και στις δύο περιπτώσεις σε μεγάλο βάθος). Το υπόβαθρο δηλαδή που οφείλει να έχει κάθε αληθινός, σοβαρός επιμελητής.

Με δύναμη από το εξωτερικό

«Το 2016 με κάλεσαν να γυρίσω στην Ελλάδα και να δουλέψω στην Ντοκουμέντα -documenta14», που πραγματοποιήθηκε έναν χρόνο αργότερα. Και αυτό έχει σημασία, διότι η πρόσκληση δεν προέκυψε μέσα από τα συμφέροντα της οικογένειας, αλλά ανεξαρτήτως αυτών. Ποιος αναγνώρισε την ήδη αξιόλογη επαγγελματική της οντότητα στο χώρο της διεθνούς τέχνης; Η Ανώτατη σχολή καλών τεχνών. Έψαχναν το πρόσωπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως υπεύθυνος επικοινωνίας (liaison) της Σχολής με την Ντοκουμέντα, για τη διευκόλυνση των καλλιτεχνών (πχ. Ζάφου Ξαγοράρη). Την κάλεσε μία από τις βασικές επιμελήτριες της Ντοκουμέντα, η Μόνικα Σίμτσικ (την οποία είχε γνωρίσει στο Σικάγο) και ο Πάνος Χαραλάμπους, τότε πρύτανης της ΑΣΚΤ.

«Επειδή είχα φύγει κοριτσάκι από την Ελλάδα, μέσα από την Ντοκουμέντα γνώρισα την αθηναϊκή σκηνή. Ήταν μια βουτιά στα βαθιά». Ύστερα της ζήτησε η σύζυγος του καλλιτεχνικού διευθυντή Άνταμ Σίμτσικ και χορογράφος με διεθνή καριέρα Αλεξάνδρα Μπαχτσετζή να αναλάβει την παραγωγή της δουλειάς της στην Ευρώπη… Και μία από τις πιο πρόσφατες δουλειές της ως δημιουργός προτού την απορροφήσει η οικογένεια στους κόλπους της, το πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας Onassis Air που διοργανώνει το Ίδρυμα Ωνάση.

Και κάποτε έφτασε η στιγμή της ωριμότητας: «Το 2018 ένιωσα ότι κουράστηκα να ταξιδεύω τόσο πολύ. Ότι έχω μαζέψει τόση εμπειρία και υπάρχει αυτός ο χώρος εδώ…». Η γιαγιά της, στην οποία μοιάζει, της ζήτησε με εύσχημο τρόπο να έρθει. Της μοιάζει. «Ελπίζω, γιατί είναι όμορφη. Και εγώ ποτέ δεν το θεώρησα δεδομένο ότι θα έρθω εδώ, πάντα ακολουθούσα τη δική μου πορεία. Επειδή δούλευα σε πιο σύγχρονα πράγματα, δεν ήταν αυτονόητο για μένα».

Η ευλάβεια με την οποία η Μαρίνα αντιμετωπίζει την κληρονομιά της, το όραμα του παππού της καθώς και την ίδια την ιστορία της τέχνης, πόρρω απέχει από τη στάση άλλων ανθρώπων με οικογενειακούς θεσμούς. «Ήρθα με πολλή χαρά. Θεωρώ προνόμιο ότι βρίσκομαι εδώ. Επειδή γνωρίζω μια άλλη πλευρά της τέχνης, πιστεύω ότι θα μπορέσω να το εμπλουτίσω», υπογραμμίζει. Αναντίρρητα, το Ίδρυμα Θεοχαράκη αποτελεί πλούτο για την ελληνική κοινωνία. Ο χαρακτήρας του δηλαδή προφανώς θα παραμείνει αναλλοίωτος αλλά θα θα ενισχυθεί η σχέση του με τη νέα γενιά. «Ο στόχος μου είναι να διατηρήσω την ταυτότητά του που χτίστηκε με τόσο κόπο και αγάπη αλλά να του φέρω μια φρεσκάδα και να το ανοίξω σε περισσότερο κόσμο. Να το φέρω σε επαφή με νέους καλλιτέχνες επειδή είμαι και εγώ νέα και πιστεύω ότι η σύγχρονη τέχνη τώρα εμφανίζεται κάθε μέρα με κάτι διαφορετικό. Ένας χώρος καταξιωμένος, θέλω να έχει επαφή με τις φωνές των νέων δημιουργών. Προσπαθώ να χτίσω πάνω στην ταυτότητά του».

Βαλίνια Σβορώνου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

Το Ίδρυμα αναφέρεται στην πιο σημαντική ίσως περίοδο στην ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής. Αλλοτε πρωτοπορία, ο Μοντερνισμός θεωρείται σήμερα πρότυπο της εξευρωπαϊσμένης ημέτερης «παράδοσης». Αλλά δεν υπάρχει παρθενογέννεση, η μία αισθητική τάση ξεπηδάει μέσα από την άλλη. «Έτσι εξελίσσεται και η ιστορία της τέχνης. Προκύπτει από το φαινόμενο δράση αντίδραση. Υπάρχει ένα κίνημα και ύστερα έρχεται ένα επόμενο να αντιδράσει σε ό,τι προυπήρχε. Και αρκετά αργότερα μπορεί να εμφανιστούν κινήματα με στοιχεία από πολύ πιο παλιές μορφές».

Πρώτα κατακτάς τη γνώση, μετά τη διασπάς

Τα πρώτα δύο χρόνια απλώς άκουγε και μάθαινε. Τώρα βρίσκεται σε φάση που εκσυγχρονίζει βήμα βήμα ορισμένες πτυχές του Ιδρύματος. Ξεκίνησε με το rebranding σε συνεργασία με το πρωτοποριακό, πολυβραβευμένο G Design Studio, έφερε νέους καλλιτέχνες στο ούτως ή άλλως υπέροχο πωλητήριο…

Εν ολίγοις, δεν οραματίζεται τίποτα «ρηξικέλευθο». Μόνο μικρές, ουσιαστικές επιμέλειες με πολλαπλασιαστική όμως δύναμη, ηχώ και αποτύπωμα για την καλλιτεχνική σκηνή της χώρας. Εξάλλου, διαθέτει τις κατάλληλες διασυνδέσεις με ξένα ιδρύματα και καλλιτέχνες ώστε το Ίδρυμα (και η σχολή Παπαλουκά) να απλώσει πολύ μακριά τη φήμη του.

Συνεργάστηκε για παράδειγμα με τη γνωστή καλλιτεχνική κολλεκτίβα ή artists’ run στούντιο 3 137 στη δράση τους Less than 300 dpi, σινεμά δέκα πέντε δευτερολέπτων (πχ. από την Εύα Στεφανή) καθαρά και μόνο μέσα από το instagram. Κάθε νέο έργο που πόσταραν, αναδεικνυόταν παράλληλα και από το Ίδρυμα. Μικρές, αλλά ηχηρές, εναλλακτικές συνεργασίες.

Στο πνεύμα της γεφύρωσης με το μέλλον, της διείσδυσης στην ελληνική κοινωνία εντάσσεται και μία ακόμη έξοχη επιδίωξη της Μαρίνας Μήλιου Θεοχαράκη. Αυτή τη φορά έρχεται σε επαφή με τον γνωστό καλλιτέχνη Ζάφο Ξαγοράρη (γιο της Μπίας Ντάβου).

Στο πλαίσιο των συνεχόμενων ερευνών του, ο Ζάφος είχε εντοπίσει εγκαταλελειμμένο παρεκκλήσι στο προαύλιο του 8ου Γυμνάσιου στα Πατήσια σε σχέδια του σημαντικού αρχιτέκτονα Νίκου Μητσάκη (1899-194) από το 1930, γεμάτο αγιογραφίες του Παπαλουκά.

Είχε κατασκευαστεί για προφυματικά παιδιά ώστε να πραγματοποιούνται οι λειτουργίες στον εξωτερικό του χώρο και να συμμετέχουν όλα τα παιδιά (δεν υπήρχε πόρτα). Κάποια στιγμή όμως διαχωρίστηκε από το προαύλιο, κλείστηκε με τσιμεντένια κατασκευή. «Έχει σχέση με την εμπειρία που βιώνουμε σήμερα. Ο Ζάφος ήθελε από την εποχή της Ντοκουμέντα να το διατηρήσει, να το ανακαινίσει. Τότε πρόλαβε να εκδόσει ένα έντυπο έρευνας και μελέτης που τιτλοφορήθηκε Κόγχη. Του πρότεινα λοιπόν επειδή πρόκειται για έργα του Παπαλουκά, να το συνεχίσουμε μαζί. Να το ανοίξουμε και να το συντηρήσουμε έτσι ώστε να αναδεικνύεται η ομορφιά του. Πρέπει πρώτα να απευθυνθούμε όμως στους διάφορους κρατικούς φορείς».

Στη λογική της περυσινής έκθεσης με τη Σβορώνου, ετοιμάζεται να ανακαινίσει τους εξωτερικούς χώρους, να βρει νέους επιμελητές, να ενεργοποιήσει εναλλακτικούς χώρους με νέο κύκλο εκθέσεων από την άνοιξη. «Ενα ίδρυμα με σημαντικότητα και ιστορικότητα, να το αναδείξω και από άλλες οπτικές γωνίες». Όλα τα παραδοσιακά μουσεία του εξωτερικού έτσι λειτουργούν.

Παράλληλα συνεχίζει τις περφόρμανς της (όπως η Performer One, Friday Nights στο Μέγαρο Μουσικής), με κινησιολογία, γραφή, εναλλακτική αφήγηση, τη χροιά της φωνή της, στοιχεία από τις παραστατικές τέχνες. «Δημιουργώ καταστάσεις και εμπειρίες με το σώμα, τη φωνή, το κείμενο γύρω από τα στερεότυπα: Τι ιστορία έχουμε μάθει; από ποιες φωνές; Οι περφόρμανς κατά τη γνώμη μου είναι πολύ δύσκολο να πετύχουν πραγματικά και δύσκολα μου αρέσουν. Επειδή θεωρείται εύκολο μέσο, πολύ συχνά δεν είναι τόσο δουλεμένες. Οι πιο δύσκολοι κριτές για μένα προέρχονται από το χώρο του Θεάτρου. Μου άρεσε πολύ ας πούμε ο τρόπος που με ανατροφοδότησαν οι ερωτήσεις του Πρόδρομου Τσινικόρη με τη θεατρική ματιά του».

Αυτή τη στιγμή επικεντρώνεται στο «παραδοσιακό Φλαμένκο, που σε γειώνει. Αλλά ιδανικά θέλω να το σπάσω για να το χρησιμοποιήσω στις περφόρμανς μου. Όμως αυτό μελλοντικά, διότι πιστεύω ότι πρώτα πρέπει να μάθεις κάτι πολύ καλά και μετά να το σπάσεις. Οι πιο μεγάλοι πειραματικοί ζωγράφοι έχουν μάθει πρώτα τους κλασικούς. Όπως εξάλλου είχε παρατηρήσει και ο Έλιοτ. Έτσι και με το Ίδρυμα. Προς το παρόν μαθαίνω και σταδιακά θα το εξελίξω για να βγάλει φτερά. Να βγάλει κλαδιά που να ακουμπάνε σε διαφορετικές εκφράσεις».