Η Maryam Mirzakhani ήταν μια γυναίκα με πολλές πρωτιές. Ήταν η πρώτη γυναίκα, που αγωνίστηκε στην Ολυμπιάδα μαθηματικών, με την ιρανική ομάδα και η πρώτη που πέτυχε το απόλυτο σκορ. Ήταν, επίσης, η πρώτη γυναίκα – και η πρώτη Ιρανή – που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ των μαθηματικών, το Fields Medal το 2014. Έφυγε από τη ζωή το 2017, έχοντας δώσει μια σκληρή και άνιση μάχη με τον καρκίνο του μαστού. Η απώλειά της συγκλόνισε τους συναδέλφους και φίλους της, αλλά και όλες τις γυναίκες μαθηματικούς, καθώς αποτελούσε ένα πρότυπο, που έσπασε τα όρια και τους κανόνες, τόσο των μαθηματικών, όσο και της κλειστής κοινωνίας, στην οποία γεννήθηκε.
Γεννημένη στην Τεχεράνη, η Mirzakhani, όπως είχε πει στο περιοδικό Quanta το 2014, δεν ήθελε από μικρή να γίνει μαθηματικός. Ως παιδί, αγαπούσε να διαβάζει και να γράφει ιστορίες και σκέφτηκε ότι θα μπορούσε μεγαλώνοντας να γίνει συγγραφέας. Ωστόσο, στο γυμνάσιο, ανακάλυψε το πάθος της για τα μαθηματικά και αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανή. Μάλιστα, εκείνη την εποχή κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στην Εθνική Ολυμπιάδα Μαθηματικών του Ιράν, γεγονός που της εξασφάλισε την απευθείας είσοδό της στο εθνικό κολέγιο.
Το 1994, η Mirzakhani κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στη Διεθνή Μαθηματική Ολυμπιάδα στο Χονγκ Κονγκ, σημειώνοντας 41 στους 42 πόντους, ένα απόλυτο σκορ. Ήταν η πρώτη Ιρανή φοιτήτρια που κατάφερε κάτι τέτοιο. Το επόμενο έτος, κέρδισε μια ακόμη πρωτιά και έγινε η πρώτη Ιρανή, που κέρδισε δύο χρυσά μετάλλια στη Διεθνή Μαθηματική Ολυμπιάδα που πραγματοποιήθηκε στο Τορόντο.
Το 1999, πήρε το πτυχίο της στα μαθηματικά από το Sharif University of Technology. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής της εκεί, αναγνωρίσθηκε από την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία για το έργο της στην ανάπτυξη μιας μαθηματικής απόδειξης για το θεώρημα του Schur. Στη συνέχεια πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες για το μεταπτυχιακό και το 2004 πήρε το διδακτορικό της από το Πανεπιστήμιο του Harvard. Τον ίδιο χρόνο, έγινε ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Clay Mathematics και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Το 2009, έγινε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Stanford.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, ασχολήθηκε με μια σειρά προβλημάτων, που σχετίζονται με την υπερβολική γεωμετρία, η οποία περιγράφει επιφάνειες που είναι καμπύλες, αλλά με πολλές οπές, όταν κλείνουν. Αν σας είναι δύσκολο να το φανταστείτε, υπάρχει λόγος. Οι επιφάνειες αυτές δεν μένουν στους περιορισμούς του πραγματικού κόσμου.
Για τους συναδέλφους της, η Mirzakhani ήταν μια μοναδική παρουσία. Ήταν γνωστή για τη γρήγορη σκέψη και τις σύνθετες αναλύσεις της, που την ξεχώρισαν σε ένα πεδίο όπου η αργή σκέψη είναι συχνά ο κανόνας. Ήταν φιλόδοξη, ταπεινή και ατρόμητη. Δεν της άρεσε η επιφανειακή δουλειά. Ήθελε να καταλάβει τα πάντα σε βάθος, για να μπορεί να τα διερευνά.
Αυτή η προσέγγιση, μαζί με το θάρρος της, σήμαινε ότι είχε ένα ισχυρό όραμα. Ο Alex Wright, μαθηματικός στο Stanford, είχε συνεργαστεί με τη Mirzakhani για αρκετά χρόνια, μέχρι τη στιγμή του θανάτου της. Η συνεργασία τους ξεκίνησε όταν ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής και τον κάλεσε να μιλήσει σε ένα σεμινάριο. «Ήταν αξιοθαύμαστο πόσο χρόνο πέρασε μαζί μου και πόσο προσιτή ήταν», είχε πει. «Έμεινα έκπληκτος με το πόσο βαθιά σκεφτόταν. Αυτό που συνειδητοποίησα ήταν ότι είχε συμβιβαστεί με το γεγονός ότι θα μπορούσε να μελετά κάτι για χρόνια, χωρίς καμία βεβαιότητα ότι θα ήταν τελικά δυνατό να το καταλάβει», λέει ο Wright.
Η Mirzakhani δεν ήταν η πρώτη γυναίκα μαθηματικός, αλλά ήταν η πρώτη, και μέχρι στιγμής η μόνη, που αναγνωρίστηκε με το Fields Medal, το οποίο, σε αντίθεση με το ετήσιο Nobel βραβείο, απονέμεται μόνο μία φορά κάθε τέσσερα χρόνια και μόνο σε μαθηματικούς 40 ετών ή πιο νέους. «Ήταν αναμενόμενο να συμβεί», είχε πει η Daubechies, η οποία διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Μαθηματικής Ένωσης, της οργάνωσης που απονέμει το μετάλλιο Fields, από το 2011 έως το 2014 και ήταν η πρώτη γυναίκα που ηγήθηκε της Ένωσης. «Υπάρχουν εξαιρετικές γυναίκες μαθηματικοί, όμως, καμία δεν τα είχε καταφέρει. Ήμουν πολύ χαρούμενη που συνέβη, ενώ ήμουν εγώ πρόεδρος».
Στην απονομή του βραβείου της, στο Διεθνές Συνέδριο Μαθηματικών στη Σεούλ, αν και το είχε κρατήσει κρυφό, η Mirzakhani έδινε ήδη μια σκληρή μάχη με τον καρκίνο. Παρά την ισχυρή θεραπεία, που δέχθηκε, μεταστάθηκε στο ήπαρ και τα οστά της και τελικά τη σκότωσε. Συνέχισε να εργάζεται μέχρι λίγο πριν από το θάνατό της και οι συνάδελφοί της λένε ότι χειρίστηκε την ασθένειά της τόσο ρεαλιστικά, αλλά πάντα με ελπίδα. Η σπουδαία μαθηματικός είχε μια κόρη, την Anahita, με τον Τσέχο θεωρητικό επιστήμονα υπολογιστών και σύζυγός τη, Jan Vondrák.
Άφησε πίσω της μια τεράστια κληρονομιά
Μετά το θάνατό της, ο Ιρανός πρόεδρος, Hassan Rouhani και άλλοι αξιωματούχοι εξέφρασαν τα συλλυπητήριά τους και επαίνεσαν τα επιστημονικά επιτεύγματα της. Στο μήνυμά του ανέφερε ότι «η άνευ προηγουμένου λαμπρότητα αυτού του δημιουργικού επιστήμονα και σπουδαίου ανθρώπου, που έκανε το Ιράν να ακούγεται στα επιστημονικά φόρουμ του κόσμου, ήταν ένα σημείο καμπής για να δείξει τη μεγάλη βούληση των Ιρανών γυναικών».
Αρκετές ιρανικές εφημερίδες έσπασαν τα ταμπού και δημοσίευσαν φωτογραφίες της Mirzakhani, χωρίς χιτζάμπ, μια χειρονομία που παρατηρήθηκε διεθνώς και σχολιάστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο θάνατος της, μάλιστα, επιτάχυνε τις συζητήσεις σχετικά με τη μητρική ιθαγένεια για παιδιά μεικτής ιθαγένειας. Το πρακτορείο ειδήσεων Fars ανέφερε τότε ότι 60 ιρανοί βουλευτές προέτρεψαν την επιτάχυνση ενός νόμου που θα επέτρεπε στα παιδιά ιρανών μητέρων, που είναι παντρεμένες με αλλοδαπούς, να έχουν ιρανική ιθαγένεια, προκειμένου να διευκολυνθεί η κόρη της Mirzakhani να μπορεί ευκολότερα να επισκεφθεί το Ιράν.
Στις 4 Νοεμβρίου 2019, το Ίδρυμα The Breakthrough Prize ανακοίνωσε τη δημιουργία του βραβείου Maryam Mirzakhani New Frontiers για να απονέμεται σε γυναίκες, που διαπρέπουν στον τομέα των μαθηματικών κάθε χρόνο. Τον Φεβρουάριο του 2020, την Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στο STEM, η Mirzakhani τιμήθηκε από τις Γυναίκες του ΟΗΕ ως μία από τις επτά γυναίκες επιστήμονες, που έχουν διαμορφώσει τον κόσμο.
Διαβάστε επίσης:
Benazir Bhutto: Η γυναίκα που πάλεψε για τη δημοκρατία στο Πακιστάν
Inge Lehmann: Η πρώτη επιστήμονας που ανακάλυψε τη δομή του πυρήνα της Γης
Artemisia Gentileschi: H γυναίκα που πήρε την εκδίκησή της μέσα από την τέχνη