Η Ελλάδα μας είναι χωρίς αμφιβολία μία πανέμορφη χώρα.
H φυσική της ομορφιά αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο, όταν την συντροφεύουν τα ιδιαίτερα πολιτιστικά έθιμα που αναβιώνουν σε διάφορα μέρη της χώρας και «στολίζουν» τις εποχές με παράδοση, ιστορία και ζωντάνια.
Μία από τις εποχές του χρόνου με τα πιο ιδιαίτερα έθιμα είναι και αυτή που διανύουμε αυτές τις ημέρες. To Πάσχα είναι για πολλούς η πιο αγαπημένη εποχή του χρόνου.
Κι αυτό, γιατί η άνοιξη έχει μπει για τα καλά, ο καιρός είναι καλύτερος και πολλοί από εμάς τους Έλληνες μαζευόμαστε στις όμορφες επαρχίες της χώρας, φτιάχνοντας μεγάλες παρέες, αποτελούμενες από οικογένεια και καλούς φίλους, για να περάσουμε μερικές ημέρες ξεγνοιασιάς και γιορτής.
Σε κάθε γωνιά της χώρας, οι πιστοί υποδέχονται την περίοδο του Πάσχα με ιδιαίτερη ευλάβεια και βαθιά συγκίνηση. Υπάρχουν, μάλιστα, περιοχές που ξεχωρίζουν για την ιδιαιτερότητα των τοπικών τους εθίμων, έχοντας έτσι καθιερωθεί απόλυτα στην συνείδησή μας ως οι πιο δημοφιλείς πασχαλινοί προορισμοί.
Φέτος, όλοι μας βιώνουμε ένα εντελώς διαφορετικό Πάσχα.
Φέτος δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε στα χωριά μας, ούτε και να δούμε τους πιο αγαπημένους μας ανθρώπους. Υπάρχουν μερικά από αυτά τα υπέροχα ελληνικά πασχαλινά έθιμα που φέτος δεν θα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε κι άλλα που θα τα τηρήσουμε για το καλό, μένοντας στο σπίτι.
Εικόνες όπως στάμνες που πέφτουν από μπαλκόνια, επιτάφιοι που μπαίνουν στην θάλασσα, ρουκετοπόλεμοι και άλλα πολλά συνθέτουν το ψηφιδωτό που αντικατοπτρίζει την ιδιαίτερη εικόνα που έχει η γιορτή του Πάσχα για τους Έλληνες.
Έθιμα όπως αυτά θα είναι εκεί και θα μας περιμένουν να τα ξαναζήσουμε, όταν με το καλό η τωρινή περιπέτεια θα μοιάζει με μακρινό όνειρο.
Η Ελλάδα μας είναι ζωντανή και θα βγει πιο δυνατή από αυτό που περνάει. Κι εμείς, με την επόμενη ευκαιρία, θα είμαστε πιο έτοιμοι από ποτέ να συγκεντρωθούμε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα και να γιορτάσουμε όλοι μαζί το θαύμα της ζωής.
Μέχρι τότε, ταξιδεύουμε με τη μνήμη, το νου και την καρδιά μας σε όλη την Ελλάδα, για να θυμηθούμε μερικά από τα πιο ξεχωριστά πασχαλινά έθιμα. Από τη Ρόδο ως τη Χαλκιδική και από τη Σύρο ως τη Λευκάδα, κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζει με τα δικά της μοναδικά έθιμα.
Κέρκυρα: Μπότηδες και Φιλαρμονική
Αν υπάρχει ένας προορισμός συνώνυμο του Πάσχα, τότε αυτός είναι σίγουρα η Κέρκυρα. Η πρωτεύουσα των Επτανήσων έχει μερικά πολύ ιδιαίτερα έθιμα, με τα οποία γιορτάζει το Πάσχα, με τις εικόνες από το νησί να κάνουν κάθε χρόνο το γύρο της Ελλάδας.
Το Πάσχα στα Επτάνησα γενικότερα είναι γεμάτο μουσική και κατάνυξη. Η Κέρκυρα, όμως, φημίζεται για τα δικά της, μοναδικά έθιμα.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, η Παλαιά Κόκκινη Φιλαρμονική της Κέρκυρας διαπερνά το νησί, από τα Μουράγια έως το Λιστόν, παίζοντας το πένθιμο Adagio του Albinoni. Η ατμόσφαιρα που δημιουργείται είναι απλά καθηλωτική και ο κόσμος συμμετέχει στο σύνολό του σε αυτή την ημέρα κατάνυξης.
Ούτε ένας ψίθυρος δεν διακόπτει τις γλυκές μελωδίες που ακούγονται τη βραδιά εκείνη. Την παράδοση της ημέρας συμπληρώνουν, φυσικά, οι περιφορές των επιταφίων, οι οποίες όμως ακολουθούν μία δική τους διαδικασία, σαν ιεροτελεστία, κάνοντας το όλο θέαμα ακόμη πιο εντυπωσιακό.
Οι πομπές των επιταφίων βγαίνουν με καθορισμένη σειρά από κάθε Ναό, ενώ στη συνέχεια διασταυρώνονται όλες στο κέντρο της Πόλης.
Ο πρώτος επιτάφιος ξεκινά από τον ναό της Παναγίας Σπηλαιώτισσας του Νέου φρουρίου, μαζί με τον επιτάφιο του ναού του Παντοκράτορα στο Καμπιέλο. Ύστερα, ακολουθούν όλοι οι υπόλοιποι επιτάφιοι. Τελευταίος και πιο μεγαλοπρεπής βγαίνει αυτός της Μητροπόλεως.
Ο επιτάφιος της Μητρόπολης βγαίνει μετά τις 10 το βράδυ, συνοδευόμενος από φιλαρμονική ορχήστρα, βενετσιάνικα φανάρια (Μανουάλια), με τα λάβαρα και τα φλάμπουρα να είναι στραμμένα στο πλάι, σε ένδειξη πένθους.
Τον επιτάφιο ακολουθεί, επίσης, μία χορωδία, αλλά και χιλιάδες πιστών με αναμμένα μεγάλα κεριά, τα οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «τόρτσες».
Η πομπή ακολουθεί τη διαδρομή από την Μητρόπολη, ανηφορίζει τα Μουράγια (οδός Αρσενίου) και, μέσα από την πύλη των ανακτόρων, βγαίνει στην πλατεία Σπιανάδα, για να καταλήξει στο ιστορικό κέντρο της πόλης.
Σε όλο το μήκος της διαδρομής, είναι τοποθετημένα στις άκρες του δρόμου χιλιάδες αναμμένα κεριά, που φωτίζουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τον δρόμο.
Η κατανυκτική ατμόσφαιρα συμπληρώνεται από τις γλυκές μελωδίες των τριών παλαιότερων φιλαρμονικών της πόλης, που «ντύνουν» μουσικά τη βραδιά: Η κόκκινη, που είναι η «Παλαιά» Φιλαρμονική, παίζει το Adagio του Albinoni, η μπλε, δηλαδή η φιλαρμονική «Μάντζαρος», την Marcia Funebre του G. Verdi και η φιλαρμονική «Καποδίστριας» την Elegia Funebre, την Sventura του Mariani και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin.
Το επόμενο πρωί, του Μεγάλου Σαββάτου, λαμβάνει χώρα το πιο γνωστό έθιμο της Κέρκυρας, οι Μπότηδες. Πρόκειται για τα πήλινα κανάτια που ρίχνουν οι Κερκυραίοι από τα μπαλκόνια τους και σπάνε μπροστά στα πόδια των περαστικών.
Οι Μπότηδες συμβολίζουν την Πρώτη Ανάσταση, στην εκκλησία της Παναγιάς των Ξένων, όπου, αναπαριστώντας τον σεισμό που έγινε, σύμφωνα με την Βίβλο, στον τάφο του Ιησού, γίνεται τεχνητός σεισμός. Στη συνέχεια, οι Κερκυραίοι γεμίζουν τους μπότηδες με νερό και τους πετούν από τα μπαλκόνια των καντουνιών.
Οι φιλαρμονικές λαμβάνουν και πάλι δράση την ημέρα αυτή, κυκλοφορώντας στους δρόμους και παίζοντας εύθυμα εμβατήρια.
Οι Μπότηδες είναι ο λόγος που κάνει πολλούς Έλληνες να καταφθάνουν στην Κέρκυρα κάθε χρόνο, θέλοντας να γνωρίσουν από κοντά την μαγεία του παραδοσιακού κερκυραϊκού Πάσχα.
Λεωνίδιο Αρκαδίας: Αερόστατα και ατελείωτη γιορτή
Οι κάτοικοι του Λεωνιδίου ξέρουν να διασκεδάζουν.
Το Λεωνίδιο είναι η γενέτειρα ενός εθίμου που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους Έλληνες και πλέον εφαρμόζεται σε πολλά μέρη της χώρας.
Ο λόγος για την διάσημη «Νύχτα των Αερόστατων», ένα έθιμο που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα στην όμορφη πρωτεύουσα της Τσακωνίας και, έκτοτε, καθιερώθηκε ως πασχαλινό έθιμο.
Η επικρατέστερη θεωρία για την προέλευση του εθίμου αναφέρει ότι προήλθε από ναυτικούς της περιοχής, οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν από αντίστοιχο έθιμο που είδαν να πραγματοποιείται σε ασιατικές χώρες και το μετέφεραν στην πατρίδα τους, καθιερώνοντάς το στον εορτασμό της Ανάστασης.
Η πρώτη μαρτυρία για την τέλεση του εθίμου έρχεται από το 1910. Οι κάτοικοι κατασκευάζουν μικρά, πολύχρωμα αερόστατα τα οποία αφήνουν στον ουρανό, αμέσως μετά την Ανάσταση.
Τα αερόστατα, που είναι οι πρωταγωνιστές αυτό το βράδυ, ετοιμάζονται εβδομάδες πριν από τη «μεγάλη» βραδιά, από τα παιδιά της πόλης. Με μία ειδική τεχνική, γίνεται η κατασκευή τους, εμπλουτισμένη με πολύ χρώμα και αγάπη.
Για μία περίπου ώρα, ο ουρανός του Λεωνιδίου γεμίζει χρώματα και το αποτέλεσμα είναι πραγματικά ονειρικό. Παρ’ όλα αυτά, η συνήθεια αυτή ενέχει και το στοιχείο του ανταγωνισμού, καθώς οι ντόπιοι αναμετριούνται μεταξύ τους για το ποιο φανάρι θα μείνει για περισσότερη ώρα αναμμένο.
Την άλλη μέρα, πρωί της Κυριακής του Πάσχα, πειράγματα ακολουθούν ανάμεσα στις ενορίες που κρατούν λογαριασμό για τις αποτυχίες, κάνοντας την όλη διαδικασία ακόμη πιο ευχάριστη και διασκεδαστική.
Κατόπιν, ακολουθεί γλέντι και φαγοπότι, στον κήπο του Δημαρχείου, υπό την οργάνωση του Δήμου. Σούβλες με αρνιά και κοκορέτσια ρίχνονται στη φωτιά, για να φιλέψουν όλους τους επισκέπτες με κρασί, νόστιμους μεζέδες και κόκκινα αυγά!
Την ίδια ώρα, φουστανελοφόροι και τζουμπελούδες χορεύουν τον τσακώνικο και άλλους δημοτικούς χώρους, υπό τη συνοδεία ζωντανής παραδοσιακής μουσικής από ντόπιους οργανοπαίχτες. Το γλέντι κρατά γερά και ο χορός τελειώνει το πρωί.
Χίος: Ρουκετοπόλεμος
Ίσως η πιο…«φασαριόζικη» γιορτή του Πάσχα είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην Χίο. Το πέμπτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας γιορτάζει με μεγάλη λαμπρότητα κάθε χρόνο τις άγιες μέρες του Πάσχα.
Το έθιμο που αποτελεί σήμα κατατεθέν του νησιού για την πασχαλινή περίοδο δεν είναι άλλο από τον ρουκετοπόλεμο, που πραγματοποιείται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στο χωριό Βροντάδος.
Ο ρουκετοπόλεμος της Χίου κουβαλά μακρόχρονη ιστορία, η αρχή της οποίας εντοπίζεται ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με το διάσημο χιώτικο έθιμο, χιλιάδες ρουκέτες εκτοξεύονται το βράδυ της Ανάστασης, μετατρέποντας τον ουρανό σε πεδίο μίας μεγάλης, φωτεινής γιορτής.
Ο ρουκετοπόλεμος προβλέπει, μάλιστα, ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά «στρατόπεδα» συμμετεχόντων. Στο πρώτο μέτωπο της «μάχης» βρίσκονται οι «πολεμιστές» που στοχεύουν τον τρούλο και το έμβλημα του Αγίου Μάρκου και από την άλλη εκείνοι που στοχεύουν το ρολόι της Παναγίας της Ερειθανής.
Το πιο ωραίο σημείο του νησιού για να απολαύσει κανείς το μοναδικό θέαμα είναι από την κορυφή του βουνού Αίπος.
Το εν λόγω έθιμο κατηγορείται συχνά ως επικίνδυνο, παρ΄όλα αυτά αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή πασχαλινά έθιμα της χώρας και είναι ο λόγος που η Χίος προσελκύει κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό ταξιδιωτών.
Σύρος: Η συγκινητική ένωση Ορθόδοξων και Καθολικών
Εδώ συμβαίνει κάτι πολύ ξεχωριστό: Ορθόδοξοι και Καθολικοί γιορτάζουν μαζί τις άγιες ημέρες του Πάσχα.
Όπως είναι γνωστό, η Σύρος φιλοξενεί πολλούς Καθολικούς και είναι μάλλον ο ελληνικός τόπος που έχει τους περισσότερους συγκεντρωμένους Καθολικούς. Όπως ξέρουμε, όμως, το Πάσχα των Καθολικών σπανίως συμπίπτει με το δικό μας, ορθόδοξο Πάσχα.
Στην Σύρο, όμως, Καθολικοί και Ορθόδοξοι έχουν αποφασίσει να αφήνουν τις διαφορές τους στην άκρη εκείνες τις ιερές ημέρες και να γιορτάζουν μαζί αυτή την πολύ σημαντική στιγμή για τον Χριστιανισμό. Το ελληνικό νησί αποτελεί, μάλιστα, ένα από τα ελάχιστα μέρη στον κόσμο όπου συμβαίνει αυτό.
Την Μεγάλη Πέμπτη, στους ορθόδοξους ναούς της πόλης, μετά από τα 12 Ευαγγέλια, τα κορίτσια αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με λεμονανθούς, πασχαλιές, βιολέτες και κρίνους. Στους καθολικούς ναούς, το στόλισμα του Επιταφίου γίνεται το επόμενο πρωί, της Μεγάλης Παρασκευής.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά η περιφορά των επιταφίων του νησιού. Οι πιστοί που ακολουθούν τους επιτάφιους των Oρθόδοξων ναών κρατούν στα χέρια τους κοντάρια με χιτώνες, σφουγγάρια και ζάρια, θέλοντας να συμβολίσουν με αυτό τον τρόπο τα πάθη του Χριστού.
Τερματικό σημείο της περιφοράς των επιταφίων των ορθόδοξων ναών είναι η πλατεία Μιαούλη, όπου όλοι οι επιτάφιοι συναντώνται μπροστά από το Δημαρχείο.
Ο επιτάφιος του καθολικού ναού της Ευαγγελίστριας έχει ήδη προηγηθεί.
Ξεχωριστές εικόνες στην Σύρο προσφέρει και η περιφορά των επιταφίων στην γραφικότατη Άνω Σύρο, που γίνεται από δύο καθολικές ενορίες: του καθεδρικού ναού του Αγίου Γεωργίου (Σαν Τζώρτζη) και του Αγίου Σεβαστιανού.
Πάτμος: Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα
Η Πάτμος είναι το κατεξοχήν νησί που συνδέεται με την θρησκευτική πίστη και την κατάνυξη, ιδιαίτερα τις ιερές αυτές ημέρες του Πάσχα. Η Μεγάλη Εβδομάδα στην Πάτμο αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία μοναδική εμπειρία.
Το έθιμο που έχει κάνει το νησί της Αποκάλυψης έναν από τους δημοφιλέστερους πασχαλινούς προορισμούς είναι αυτό της τελετής του Νιπτήρα. Το εν λόγω έθιμο λαμβάνει χώρα το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης και αποτελεί, ουσιαστικά, μία αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου.
Κατά τη διάρκεια της τελετής του Νιπτήρα, ο ηγούμενος, όπως ακριβώς και ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο.
Μία ημέρα αργότερα, την Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη. Το ίδιο βράδυ, όλοι οι επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας.
Την επομένη, το Μεγάλο Σάββατο, γιορτάζεται η Ανάσταση και πάλι στην ίδια Μονή, ενώ ανήμερα του Πάσχα, διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.
Ύδρα: Ο «θαλάσσιος» επιτάφιος
Η Ύδρα φημίζεται για τη μακρά θρησκευτική της παράδοση και αποτελεί μία πρόταση για έναν προορισμό, όπου μπορεί κανείς να βιώσει ένα διαφορετικό Πάσχα.
Ένα από τα πιο όμορφα και γραφικά θρησκευτικά έθιμα που πραγματοποιούνται εδώ είναι η περιφορά του Επιταφίου της ενοριακής εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην πανέμορφη συνοικία Καμίνια της Ύδρας. Η περιφορά του επιταφίου καταλήγει μέσα στη θάλασσα.
Το βράδυ της μεγάλης Παρασκευής, συγκεκριμένα, όπου λαμβάνει χώρα η περιφορά του Επιταφίου στην συνοικία, ακολουθεί μία ιδιαίτερη διαδικασία: Η πομπή καταλήγει μέσα στην θάλασσα, όπου ο Επιτάφιος, μαζί με τους νέους που τον περιφέρουν, μπαίνει στα ελληνικά θαλάσσια ύδατα.
Στόχος του εθίμου αυτού είναι να ευλογηθούν και να καθαγιαστούν τα νερά του νησιού.
Ρόδος: Ο Καλαφουνός της Λαμπρής και η κατάρρευση του Άδη
Τα Δωδεκάνησα έχουν εντελώς έναν εντελώς δικό τους, διαφορετικό τρόπο να γιορτάζουν τις ημέρες του Πάσχα. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι στο πασχαλινό τραπέζι των Δωδεκανήσων δεν περιλαμβάνεται ο καθιερωμένος, για την υπόλοιπη Ελλάδα, οβελίας.
Αντιθέτως, ανήμερα του Πάσχα, οι Δωδεκανήσιοι βάζουν στο τραπέζι τους τον «Λαμπριάτη», που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια. Στα χωριά της Ρόδου, το συγκεκριμένο πιάτο ονομάζεται «καππαμάς».
Καθένα από τα νησιά που ανήκουν στο σύμπλεγμα έχει διαφορετικά έθιμα, δημιουργώντας στον επισκέπτη τους μια εντελώς ξεχωριστή εμπειρία. Τα έθιμα, πάντως, τηρούνται «ευλαβικά» και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.
Το νησί των Ιπποτών διαθέτει εξ ορισμού τη δική του ξεχωριστή ομορφιά, το κοσμοπολίτικο στυλ, τον κλασικό και διαχρονικό χαρακτήρα. Ωστόσο, τις ημέρες του Πάσχα, η Ρόδος γίνεται ακόμη πιο όμορφη.
Το διασημότερο έθιμο της πρωτεύουσας των Δωδεκανήσων είναι ο περίφημος «Καλαφουνός». Πρόκειται για μια μεγάλη φωτιά, που συμβολίζει το κάψιμο του Ιούδα και μένει διαρκώς αναμμένη, μέχρι και την Κυριακή του Πάσχα.
Ξεχωριστή στιγμή στο νησί αποτελεί και η περιφορά του Επιταφίου στο Δημοτικό Κοιμητήριο Ρόδου. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο επιτάφιο του νησιού, ο οποίος συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών.
Το πρωί της πρώτης Ανάστασης, το Σάββατο, οι πιστοί αναπαριστούν τον ήχο από την κατάρρευση του Άδη, με τα δυνατά χτυπήματά τους στα θρονιά της εκκλησίας.
Επιπλέον, το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου, συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Του Λαζάρου, επίσης, σε όλα τα σπίτια, οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, τα «Λαζαράκια», συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.
Όλες αυτές τις ημέρες της θρησκευτικής παράδοσης, τα στενά της Μεσαιωνικής Πόλης διακοσμούνται κατάλληλα, δημιουργώντας μία άκρως μυστηριακή ατμόσφαιρα, που κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της περιφοράς του επιταφίου του Αγίου Φανουρίου.
Παραδοσιακά, πάντως, ο μεγαλύτερος επιτάφιος, που συγκεντρώνει και τον περισσότερο κόσμο, είναι αυτός που στολίζεται στο Δημοτικό Κοιμητήριο Ρόδου, ενώ πολύ μεγαλοπρεπής είναι και ο επιτάφιος της Παναγιάς Καθολικής στο χωριό Κρεμαστή.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι, παλαιότερα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί την Μεγάλη Εβδομάδα γιατί, όπως πίστευαν, ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Τις ημέρες αυτές, επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων, ώστε οι κάτοικοι να ψήσουν τα παραδοσιακά κουλούρια.
Θράκη: Το κάψιμο του Ιούδα
Το κάψιμο του Ιούδα είναι ένα κλασσικό πασχαλινό έθιμο, που εφαρμόζεται στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας. Εκείνο, ωστόσο, που κάνει το έθιμο αυτό να ξεχωρίζει στην Θράκη είναι ο τρόπος που εξαρμόζεται.
Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα και το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι, ζητώντας από τους κατοίκους κλαδιά, τα οποία χρησιμοποιούν τη Μεγάλη Παρασκευή μετά την περιφορά του Επιταφίου για να βάλουν φωτιά και να «κάψουν» τον Ιούδα.
Συνηθίζεται μάλιστα, να κρατούν μέρος αυτής της στάχτης για να την ρίξουν στα μνήματα.
Πάρος: Ο θεατρικός επιτάφιος της Μάρπησσας
Όσα συμβαίνουν στην Πάρο κατά τη διάρκεια του Πάσχα είναι μοναδικά, ικανά να προσφέρουν εμπειρίες ζωής σε όποιον βρεθεί στο νησί.
Σε αυτό το τόσο ξεχωριστό νησί των Κυκλάδων, αναβιώνουν παραδοσιακά έθιμα, με τις οι εκκλησίες και τα μοναστήρια να έχουν την τιμητική.
Στον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής που βρίσκεται στην Παροικιά, η ατμόσφαιρα είναι άκρως κατανυκτική.
Πολύ ξεχωριστό έθιμο του νησιού είναι αυτό της αναπαράστασης των Παθών του Χριστού στο χωριό Μάρπησσα. Το εν λόγω έθιμο λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής.
Εκεί, μικροί και μεγάλοι ντύνονται Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού και αναπαριστάνουν με εκπληκτικό τρόπο σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, τον Μυστικό Δείπνο, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
Τήνος: Η Πονεμένη Παναγία και τα καΐκια
Το Πάσχα είναι χωρίς αμφιβολία η απόλυτη στιγμή για το νησί της Τήνου, το κατεξοχήν θρησκευτικό νησί των Κυκλάδων. Στην Τήνο, το Πάσχα εορτάζεται με ενθουσιασμό και τα έθιμα τηρούνται ευλαβικά.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στον καθεδρικό ναό της Παναγίας του Ροδαριού, στο χωριό Ξινάρα, πραγματοποιείται η Αποκαθήλωση του Σταυρού και η Λιτανεία της Πονεμένης Παναγίας, η οποία απεικονίζεται καρφωμένη με ξίφος.
Το ίδιο βράδυ, επτά επιτάφιοι από ισάριθμους ναούς συγκεντρώνονται στην εξέδρα στην παραλία της Χώρας.
Ιδιαίτερα γραφική είναι η περιφορά του Επιταφίου του Αγίου Νικολάου, ο οποίος κατευθύνεται προς την παραλία Σπιτάλια. Φτάνοντας, εκεί, ο Επιτάφιος μπαίνει μέσα στην θάλασσα, για να ευλογήσει τα νερά και τους ναυτικούς.
Απέναντι ακριβώς, στην Βραχονισίδα, ανάβουν τρεις μεγάλοι σταυροί, ενώ στην κατανυκτική ατμόσφαιρα συμμετέχουν και καΐκια, αποδίδοντας τιμές.
Ένας ακόμη λόγος για να επισκεφθεί κανείς την Τήνο κατά την εορταστική περίοδο του Πάσχα είναι γιατί η άνοιξη μεταμορφώνει το νησί σε έναν καταπράσινο παράδεισο. Αυτή την εποχή, αναδεικνύεται η πραγματική ομορφιά της.
Ήπειρος: Ο «νεκρός» Ζαφείρης
Ακόμη ένα έθιμο που δεν είναι ευρέως γνωστό στο ελληνικό κοινό είναι αυτό που πραγματοποιείται στην Ήπειρο. Την Κυριακή του Πάσχα, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της Άνοιξης στην Ήπειρο, αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας, αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη.
Το όνομα δεν είναι σταθερό και μπορεί το έθιμο να αναβιώνει και ως Μαγιόπουλο ή ακόμα και Φουσκοδέντρι.
Πρόκειται ουσιαστικά για ένα παιδικό παιχνίδι. Το παιδί που έχει το ρόλο του Ζαφείρη παριστάνει το νεκρό, ενώ τα υπόλοιπα μαζεύουν λουλούδια και φύλλα. Τον στολίζουν και παράλληλα τον μοιρολογούν, κρατώντας στα χέρια τους καλάμια, αντί για λαμπάδες.
Στο τέλος του μοιρολογιού, όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο «νεκρός» ανασταίνεται από το στολισμένο με λουλούδια κρεβάτι του και τα κυνηγά, φωνάζοντας και γελώντας.
Αλίμονο στον άτυχο που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, γιατί θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς ή του επόμενου γύρου.
Σκιάθος: Σταυροί από δεντρολίβανο και περιφορά του Επιταφίου τα ξημερώματα
Το Πάσχα στο νησί του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αποτελεί μία ξεχωριστή εμπειρία.
Στο νησί «του αγίου των ελληνικών γραμμάτων», το Πάσχα είναι μυστικιστικό και κατανυκτικό. Όλοι οι κάτοικοι του νησιού διανύουν την Εβδομάδα των Παθών με ευλάβεια και αναστοχασμό, στον τόπο όπου τηρείται απαρέγκλιτα το Αγιορείτικο Τυπικό.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί, τα παιδιά της Σκιάθου φτιάχνουν σταυρούς από καλάμι και δεντρολίβανο και έπειτα τραγουδούν από σπίτι σε σπίτι «…σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα…».
Αργότερα, πετάνε τους σταυρούς στα κεραμίδια των σπιτιών.
Στη Χώρα της Σκιάθου, η περιφορά των Επιταφίων γίνεται ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου, ακολουθώντας το αγιορείτικο τυπικό. Οι Επιτάφιοι των Τριών Ιεραρχών και της Παναγίας, των δύο ενοριών της Χώρας, συναντιούνται γύρω στις τέσσερις το πρωί και στη συνέχεια ακολουθεί ο ένας τον άλλο στους δρόμους της Σκιάθου.
Κως: Μπαρούτι και λαμπρές
Το Πάσχα στην Κω, πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα μικρά παιδιά. Όσο οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού.
Το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει.
Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φιτίλι, που το ανάβουν την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη».
Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού, που λέγονται «Λαμπρές». Την ίδια μέρα, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιτες και το γεμιστό αρνί.
Ιωάννινα: Διαγωνισμός επιταφίου
Η μεγάλη εβδομάδα στην πρωτεύουσα της Ηπείρου θα γεμίσει τον επισκέπτη με μοναδικές εικόνες και εμπειρίες.
Τα Ιωάννινα έχουν τα δικά τους πασχαλινά έθιμα, τα οποία μάλιστα τηρούν ευλαβικά από τα μακρινά χρόνια της Τουρκοκρατίας. Κάθε χρόνο, διοργανώνεται διαγωνισμός για τον καλύτερο επιτάφιο.
Οι επιτάφιοι από όλες τις εκκλησίες διαγωνίζονται για το βραβείο καλλιτεχνικής ομορφιάς και ο πιο όμορφος κερδίζει. Όπως είναι, λοιπόν, αναμενόμενο, στα Ιωάννινα συναντά κανείς μερικούς από τους πιο όμορφους επιτάφιους ολόκληρης της χώρας.
Λέρος: Το έθιμο των «κλημάτων»
Η Λέρος πραγματοποιεί τις ημέρες του Πάσχα ένα πολύ ιδιαίτερο και όχι τόσο γνωστό έθιμο. Τα ξημερώματα της Μεγάλης Παρασκευής, οι κάτοικοι του νησιού να επισκέπτονται τα νεκροταφεία του νησιού και να φροντίζουν τους τάφους των συγγενών τους.
Παράλληλα, την παραμονή του Μεγάλου Κανόνα, πραγματοποιείται στο νησί το έθιμο των «κλημάτων», όπου οι κάτοικοι, υπό τον συντονισμό της εκκλησίας, συγκεντρώνουν δεμάτια από κλήματα, τα οποία τα καίνε φτιάχνοντας καρβουνάκια για τα θυμιατά.
Τα έθιμα της Λέρου είναι πάντως από τα παλαιότερα πασχαλινά έθιμα που καταγράφονται στην Ελλάδα.
Κάρπαθος: Πένθος, θρήνος και λαμπρός εορτασμός
Οι κάτοικοι της Καρπάθου ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, τον οποίο όμως διαδέχονται έθιμα λαμπρού εορτασμού, που κορυφώνεται τη Λαμπρή Τρίτη. Οι ντόπιοι αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, όταν τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία.
Μετά τον συγκινητικό Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν, το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι.
Την Δευτέρα του Πάσχα, οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και, στη συνέχεια, στο νεκροταφείο, για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους.
Οι κάτοικοι του Ολύμπου Καρπάθου, επιπλέον, στολίζουν τη Λαμπρή Τρίτη τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.